Brief

Elisabeth Eybers

.

In het boek ‘Kon uit de dood ik die éne doen keren’ uit 1998, las ik een gedicht van de Zuid Afrikaanse dichter Elisabeth Eybers (1915 – 2005). Ik publiceerde al eerder een gedicht van haar hand ‘Die moeder’ op 8 maart van dit jaar. Ook dit gedicht ‘Brief’, oorspronkelijk verschenen in ‘Versamelde gedichte’ in 1995,  is van een schoonheid door de taal van Eybers en het Afrikaans. Voor degene die het Afrikaans wat minder macjtig zijn ook de Engelse vertaling (met dank aan John Irons).

.

Brief

.

Moenie die dood verdink, moenie hom vrees:

sy medelye trek ’n vlammekring

om alles wat ooit skoon of teer mog wees

dat geen bederf nog daar kan binnedring.

.

Maar vrees die lewe met sy donker lis,

sy breeksug en sy onverskilligheid:

jou stil geluk, jou stil vertroue is

vir hom in die verbygaan ’n klein buit

.

om vir die aardigheid en met een hou

half ingedagte neer te kap om jou

te herinner dat jy klein is en hy groot.

.

As daar iets is, volkome en onbesmet,

wat kan gered word sal die dood dit red:

daar is geen deernis soos die van die dood.

.

Letter

.

Do not suspect death, do not show him fear.

his pity draws a ring of fire round all

that might be delicate or lovely here

and holds decay off as a shielding wall.

.

Fear life instead with his dark artifice,

indifference and his destructive quest:

your quiet trust, your quiet happiness

for him in passing are as though in jest

.

at one swift blow to hew down some small prey

half absent-mindedly as if to say

remember you are small and he is great.

.

If anything, unsullied, undepraved,

is savable, then death will see it saved:

and death’s compassion none can emulate.

.

Poëziebusdichter 6

Gerard Scharn

.

Geboren te Gemert, 1946. Enige jaren gevaren (KM), gevolgd door een onrustig arbeids- en studieverleden, uiteindelijk als jurist afgestudeerd aan de Universiteit Tilburg. Werk van hem is onder andere gepubliceerd in Brabant Literair, Plebs, Lava, Digther, Meander, Gierik NVT, Nynade, Kluger Hans, Schoon Schip (Wassily ́s Frisbee), Ballustrada, Tijdschrif Ei, Het Gezeefde Gedicht, Poëziekrant en Tydskrif vir Geesteswetenskappe (Zuid-Afrika). Won in 2014 de Ongehoord! Gedichtenwedstrijd.

.

vals!

je speelt viool zeg je
en voelt je zigeunerin
je speelt met verve
zwarte ogen
en wat Roma pop

ben je ooit vaginaal gevisiteerd
door geile douaniers
en teruggestuurd naar waar
je niet welkom bent
draag jij ook het lood
van een kampverleden
hoor je nog het
dichtslaan van de deuren
van de veewagons?

.

Dichters in Durban

Novib

.

In 1997 werd het eerste internationale poëziefestival in Zuid Afrika georganiseerd. Nadat Nelson Mandela in 1994 werd verkozen tot president in de eerste non-raciale verkiezingen ooit in Zuid Afrika was er een tijd van vrijheid en vernieuwing in Zuid Afrika. Dit leidde tot Poetry Africa in de Zuid Afrikaanse havenstad Durban. Vele dichters die tijdens het apartheidsregime vervolgd werden of in ieder geval hun stem niet konden laten horen gaven hier acte de présence. Ook Nederlandstalige dichters waren aanwezig in Remco Campert en Hugo Claus. Maar ook dichters uit India, Mexico, Canada, Duitsland, Japan, Mauritius, Zimbabwe en nog een aantal landen waren vertegenwoordigd. Vanuit Zuid Afrika waren er dichters die poëzie schreven in het Engels, het Afrikaans en het Zulu.

De organisatie, het Centre of Creative Arts onder de bezielende leiding van Adriaan Donker en Breyten Breytenbach had zich laten inspireren door Poetry International in Rotterdam. Het festival werd dan ook geopend door Obed Mlaba, burgemeester van Durban en Bram Peper, burgemeester van Rotterdam.

De Novib bundelde in 1997 een aantal van deze dichters in ‘Dichters in Durban’ en ik koos voor het gedicht ‘Veteraan’ van Tatamkhulu Afrika in een vertaling van Hugo Claus.

.

Veteraan

.

Achter de omgekeerde ruggen

van de heuvels hoor ik nog altijd

de hoest van motors die plots zwenken

en de blauwe

rook van de lucht is de blauwe

rook van geweren en de grauw-

blauwe rook van de jaren.

En er is daar een gezang dat ik mij rekkend wil bereiken,

een harmonie van razernij die mij lieflijker

toeklinkt dan om het even welke liefde.

Maar de heuvels zijn hoog,

hoger dan mijn begerig hart, en mijn voeten

zijn verstrikt in de wieren.

Soms lijkt het alsof ik

een phut-phut-phut hoor

als een kind dat knalt met een kinderlijk

speelgoedgeweer en ik weet

dat de verre kogels opnieuw zoeken naar

de levenden tussen de gebeenten.

Maar er zijn daar geen levenden meer,

alleen doden, en zij zijn dood

zoals ik dood ben, alhoewel ik ademhaal

en mijn gehuil is dat van een wolf

tussen de schedels en mijn stap

is die van een schaduw in een plek van uilen.

.

Die moeder

Elisabet Eybers

.

Soms kom ik in mijn boekenkast de meest vreemde boeken tegen. Nu weer een boek van Joke Forceville-van Rossum met de titel ‘Als je het mij vraagt’ uit 1983. Joke begint in haar voorwoord over de welvaart in ons land en dat deze bijna spreekwoordelijk is (!). Omdat zij veel gelezen heeft en daarbij zoveel is tegengekomen dat blij maakt, te denken geeft, helpt, troost en vragen stelt, wil ze anderen hier ook deelgenoot van maken. Er zijn dringender redenen geweest om een boek uit te geven dunkt me. Dit boek bestaat dan ook uit een enorme hoeveelheid foto’s, spreuken, verhaaltjes, korte essay-achtige stukken, overdenkingen en gedichten. Waarschijnlijk heb ik dit boek daarom ooit voor een euro gekocht bij een kringloopwinkel.

Het boek doorbladerend wilde ik het al weg doen tot ik een prachtig gedicht tegenkwam van Elisabet Eybers getiteld ‘Die moeder’. Elisabet Eybers (1915 – 2007) was een Zuid Afrikaans dichter. Ze groeide op en studeerde in Johannesburg maar vestigde zich in 1961 in Amsterdam en nam de Nederlandse nationaliteit aan. Toch bleef ze schrijven in het Afrikaans. Haar werk wordt gekenmerkt door humor, ironie en zelfspot. Als voorbeeld hiervan onderstaand gedicht uit 2006, geciteerd in haar overlijdensadvertentie:

Godsdienstigheid beweer

Die siel bly voortbestaan

Terwyl ek self begeer

Om grondig te vergaan

Ze wordt met M. Vasalis en Ida Gerhardt tot de drie grote naoorlogse dichteressen van Nederland gezien. Voor haar werk ontving ze vele prijzen waaronder drie keer de Hertzogprijs, de Herman Gorterprijs, de Constantijn Huygensprijs en de P.C. Hooft-prijs voor haar hele oeuvre. Ze publiceerde maar liefst 30 bundels poëzie in haar leven.

.

Die moeder

.

Die vreemde oorsprong van jou lewe het,

soos lig deur ’n kristal, deur my gevloei

in al die maande toe ek één was met

die stil geheim van jou verborgene groei.

.

En nou kan niks ons skei – want is jy niet

afhanklik en gebonde aan my bloed

wat met sy onbegryplike chemie

jou wonderlik gevorm het en voed?

.

En of die uur ver en vergete word,

en of die jare tussen jou en my

hul seile span, die see sy golwe stort,

of self die Dood sy somber baken steek,

nogtans sal jy aan my gebonde bly

met die onsigb’re naelstring wat nie breek.

.

Nieuwe vrouwelijke dichters

Anne Rouse

.

In één van de vele charity shops die je overal vindt in Engelse steden kocht ik de bijzonder fraaie bundel ‘New Women Poets’ uit 1990. Samengesteld door Carol Rumens. In deze bundel staan maar liefst 25 vrouwelijke dichters uit Ierland, Wales, Schotland, Nieuw Zeeland, Zuid Afrika, Oostenrijk, Iran, Engeland en Amerika. Zij zijn door Rumens gekozen, niet om hun nationaliteit maar om hun frisse geluid en landstaal. Er zitten dichters tussen die in vaste vormen dichten en anderen laten zich juist meer leiden door alledaagse- en ongestructureerde taal.

Mijn keuze voor vandaag viel op een gedicht van Anne Rouse. Geboren in 1954 in Washington studeerde zij in Londen waar ze nu ook woont. Ze werkte als (psychiatrisch) verpleegkundige en is nu alweer jaren zelfstandig schrijver. Ze wordt door de International Poetry Society omschreven als een intelligent en vakkundig dichter. Haar gedichten werden onder andere gepubliceerd in The Guardian, The Observer, The Independent en the Times Literary Supplement.

Toen in 1990 dit boek werd gepubliceerd was Rouse vooral bekend van gedichten van haar hand die in magazines waren gepubliceerd. Vanaf 1993 verschenen er ook een aantal dichtbundels van haar. Uit de bundel ‘New Women Poets’ heb ik gekozen voor het gedicht Virginian Arcady’.

.

Virginian Arcady

.

My muse came up from the creek,

taller than a man

in the speckled shade

where crayfish imitate tiny stones

and the brisk water plays.

.

Reckon it was my muse,

being so ringlety and fair

with a child’s eye.

In her head-dress bitter, living grapes

nest on the wild vine.

.

We strolled the bog paths

from the lower fields,

apart by armlength.

She talked low, reproachful, pretty:

said I don’t lover her enough.

.

Gewicht van verwerking

Meine Maipoto

.

Poëzie is niet altijd ‘een gedicht’ of een vorm die we kennen. Soms ligt poëzie verborgen in teksten die misschien niet bedoeld zijn als poëzie maar wel zo ervaren kunnen worden. Die gewaarwording heb ik bij een werk getiteld ‘The Weight’ van kunstenares Adeline de Monseignat.

Adeline de Monseignat is een kunstenaar die woont en werkt in Londen. Haar, op sculpturen en installaties gebaseerde, en in papier gevatte werken komen voort uit haar interesse in de  Uncanny ( een Freudiaans concept van alles wat bekend is maar een gevoel geeft van oncomfortabele bevreemding), het lichaam , het moederschap en het begrip van de oorsprong .

In 2013 maakt zij een kunstwerk met de titel ‘The Weight’.

Dit werk werd gemaakt in reactie op de getuigenis van de 16 jarige Zuid Afrikaanse Meine Maipoto uit het Rammulotsi Township, met de titel ‘Over mijn toekomst’. De Monseignat hierover: “Mij werden mondelinge en schriftelijke getuigenissen gestuurd van kinderen die de trauma’s die ze hebben opgelopen, beschrijven en ik voelde me bijzonder geraakt door het verhaal van de jonge Meine Maipoto. Deze, met de hand geschreven, getuigenis waarin ze beschrijft hoe ze, op achtjarige leeftijd, plots haar moeder verliest en wordt gescheiden van haar broer.  De belasting voor zo’n jonge ziel en het gewicht van haar woorden vervulde mij met een sterk verlangen om haar te helpen. De manier waarop ze haar tekst had ‘ gebouwd ‘, woord voor woord –  steen voor steen – als een solide basis voor haar toekomst, in combinatie met mijn wil om een ​​monument te bouwen om haar verhaal te eren , maakte dat ik een muur van stenen voor haar wilde bouwen. Elke baksteen is zorgvuldig verpakt in weefsel, voorzien van een woord of twee van haar handschrift ; met rood geschreven op wit , zoals de kleuren van de schoolkleren die ze droeg toen men haar het nieuws vertelde dat haar moeder was overleden, waardoor haar blote weerloze lichaam wordt blootgesteld . De verpakking is dus een poging om haar in staat te stellen een gevoel van bescherming op geven . Elke rij stenen is een zin van haar tekst. De muur is haar getuigenis.

.

Wafwafwaf

Tom Lanoye

.

Tom Lanoye (1958) woont en werkt in België en Zuid Afrika. Hij schrijft  poëzie, romans, columns, scenario’s en toneelteksten. Hij is een van de meest gelezen en gelauwerde auteurs van zijn taalgebied (Nederland en Vlaanderen). Zo werd zijn werk bekroond met onder andere Gouden Uilen (4 maal), Humo’s Gouden bladwijzer (2 maal) en kreeg hij de vijfjaarlijkse prijs voor podiumteksten van de Koninklijke Academie voor Nederlandse Taal- en Letterkunde en de Constantijn Huygens-prijs voor zijn hele oeuvre.

Bij velen bekend van zijn romans en toneelwerk schreef Lanoye ook meer dan 10 poëziebundels (vooral in het begin van zijn carrière).

Uit de bundel ‘Hanestaart’ een bijzonder gedicht wat je een aantal keer zorgvuldig moet lezen om een richting te krijgen van waar het gedicht over gaat, met als titel ‘Wafwafwaf’. Uit de recensie van Wijnand Steemers over de bundel Hanestaart:

“Sprankelende boekverzorging in bijna antroposofisch opgewekt kleurenpalet, een met ontblote doch behaarde borstkas poserende dichter op de achterflap. Ingrediënten van zijn dikwijls in wanhoop gedoopte thematiek: twijfel aan eigen schrijverschap (‘jezelf executeren’), homo-erotiek, jeugd, religie, tijd, in electrificerend idioom waarin het knettert van ‘mannentaal’ als ‘geil’, ‘kloten’, ‘hifi-toren’, ‘jeans’, ‘Quartz’, ‘digitale vrouw’, ‘syfilis’, en meer trendy taal uit de hedendaagse gruwelkamers. Edoch, verstaanbaar verwoord, met forse kwast, vaak eerder schrijnend dan balsemend, maar dat typeert meer recente poëzie”.

.

Waf waf waf

Leg de ketting klaar en hark mij tegen draad van
kokkelgeur, het ganzenei moet stuk voor stuk
gezwellen. Toe maar, bakkelei wat bokbederft, jij
stropop volle maan. Je lazerij nu pruimsteen en
dan vellen speelt geen rol, maar hou van mij.

Knip mijn oren, snij die staart. Dat kindschap
zweet in appeltaart vol hoedendoos en razernij?
En dat octaven biceps buitenspel erfdienstbaar
gaan, mits bloed gescheten foute formulieren
bij? Dat scheelt geen hol. Maar hou van mij.

Zing één voor één de nagels uit mijn poten,
hák. Geen jarretellen luxe geitebrij vol sap
ontstoken lippen meer, geen molleblinden eetgerei
of ellepijpen dood getij. Geen rollen
meer. Dan hou van hou van hou van mij.

.

 

 

Bare & Breaking

Karin Schimke 

.

Op zoek naar een gedicht kwam ik via via op een website waar een artikel stond over Karin Schimke (Zuid Afrikaans dichter). Nu kende ik haar niet als dichter maar het feit dat ze in 2014 de Ingrid Jonker Prijs voor Engelse poëzie heeft gewonnen maakte me nieuwsgierig. Ze won deze prijs met haar debuutbundel ‘Bare & breaking’ (Modjaji 2012). Beverly Rycroft, Liesl Jobson en prof. Geoffrey Haresnape waren de juryleden.

‘Bare & breaking’ wordt beschreven als een bundel die “met kop en schouders uitsteekt” boven de andere kanshebbers in termen van “vakmanschap, snelheid, diepte en een duidelijk gevestigde, robuuste esthetiek.” Schimke is geprezen voor “de elegantie en precisie van [ haar] woordkunst “in een dichtbundel die gekenmerkt wordt door” sensualiteit “en inhoud die als” onbeschaamd erotisch en intiem “beschreven is.

Twee van de juryleden hebben ‘Bare & breaking‘ uitgekozen om de “interne verhaalboog” oftewel spanningslijn die de lezer meevoeren van liefde tot ongemak door crisis en woede, tot apathie, rauw en uiteindelijke verlossing naar een kwetsbare plek van veiligheid. De dichter slaagt er doorgaans in om haar privé pijn te verbinden met universeel leed, zoals in het sterke slotgedicht “The Quiet Way Back”. De lezer wordt meegesleurd door het verhaal dat uiteindelijk iedereen insluit in de collectieve smart die we als echt menselijk definiëren.

De Ingrid Jonker Prijs wordt jaarlijks beurtelings aan een Afrikaanse of een Engelse debuut dichtbundel toegekend, de twee talen waarin Ingrid Jonker schreef. De prijs bestaat uit een medaille en bedrag.

Uit haar bundel het gedicht ‘This is how willing’

.

This is how willing

If grey speaks your eyes
and black curls your hair
if careful walks your feet
and sore swells your lips

If she (or she, or she) haunts you
and pity breaks you
and worry hobbles you
and weakness cracks you

If fear clatters your teeth
and nightmares dream you
if your tower crumbles
and you live only one more day

and never lift your hand again
to shield the darkness from your gaze
and only if your want reaches me
and only if your wounds let me

I will stand beside you
in the black cold cave
and let fireflies nest my hair.

.

 

Meer lezen uit deze bundel? Kijk op https://peonymoon.wordpress.com/tag/karin-schimke-poems/

Kim Jong il en de poëzie

Hofdichter Jang Jin-sung

.

Vandaag in de Volkskrant een artikel over de hofdichter van Kim Jong-il, de dictator en alleenheerser over Noord Korea. Deze hofdichter Jang Jin-sung is gevlucht uit Noord Korea en geeft in het artikel een aardig inzicht in het reilen en zeilen in Noord Korea en hoe hiermee als westers land om te gaan, om verandering te kunnen bewerkstelligen.

Het politieke deel van dit artikel, hoe interessant ook, daar wil ik het hier nu niet over hebben maar het gedicht dat is afgedrukt bij het artikel, dat is dan weer wel de moeite waard om aandacht aan te besteden. Eerst het gedicht.

.

Lente rust op de geweerloop van de Heer

.

Dus dit is het Wapen

dat in handen van een minderwaardige man

alleen een moord kan plegen

maar, gehanteerd door een groot man,

alles kan overwinnen.

Zoals de geschiedenis heeft geleerd,

behoren oorlogen en bloedvergieten,

bij de zwakken.

Generaal Kim Jong-il,

de Generaal alleen,

is heer van het Wapen,

Heer van de gerechtigheid,

Heer van de vrede, Heer van de Eenwoording,

O, de ware Leider van het Koreaanse Volk!

.

Als je aan mij zou vragen wat er mis is met dit ‘gedicht’ dan ben ik nog wel even bezig. Dat is ook niet waarom ik hier aandacht aan besteed. Juist de vorm, de overdrijving, de woordkeus, de absurde verheerlijking, de kleffe onderdanigheid boeit me. Hoe, heb ik me weleens afgevraagd, komt een mens zover dat ie dit kan schrijven? Natuurlijk, in Noord Korea weet men niet beter en als men beter weet en dit uit komt men vanzelf in één van de meest vreselijke strafkampen terecht. En als je dit soort propagandistische gedichten maar vaak genoeg hoort ga je er vanzelf een keer in mee (zeker als je dit van jongs af aan gewend bent te horen).

Hoe het ook kan bewijst Alfred Schaffer, dichter te Kaapstad, over Nelson Mandela.

.

Gedicht zonder woorden

.

Vier vrouwen steken uitgelaten arm in arm de straat over.
Op weg naar een kantoor van glas en moeizaam op hun hakken.
Hebben ze het nieuws gehoord vraag ik me af
de wind jaagt dwars door Adderly richting de haven.

Op perron 9 loopt de trein uit Bellville leeg.
Een koele vrouwenstem roept een vertraging om
die van de trein van 8 uur 10 uit Kapteinsklip maar wie goed luistert
hoort haar begeesterd zingen en zingt mee.

Bij de broodafdeling in de supermarkt heeft zich een lange rij gevormd.
Verse broodjes en een kopje koffie voor de dag begint
voordat de dag opnieuw en weer opnieuw begint maar wie scherp kijkt
ziet geen afzonderlijk gezicht alleen een menigte.

Een echtpaar staart verwonderd naar de wolken
die bewegingloos de Tafelberg af rollen, auto’s trekken op of
houden netjes stil voor rood, een man groet iemand niet
en loopt dan door misschien een bedelaar

het lijkt een doodgewone ochtend in de stad wat valt er verder
ook te zeggen – dat het een warme lentedag zal worden ja
en dat wanneer je iemand naar de weg zou vragen
je geen antwoord kreeg vandaag, alleen een trieste glimlach.

En dat een heel klein meisje ergens
in dit huis een grote boom met vogeltjes en slingers en ballonnen
in de bladeren zal tekenen en zeggen deze geef ik
aan Mandela als ik in de hemel ben.

.

 

Badilisha poetry

Afrikaanse dichters in Afrika

.

Door een aantal historische, politieke en economische redenen en oorzaken zijn veel van de belangrijkste collecties en producties van Afrikaanse kunst gevestigd of uitgevoerd buiten Afrika. Als gevolg daarvan is de toegang tot deze collecties en werken voor mensen in Afrika beperkt. Het Africa Centre, gevestigd in Zuid Afrika kan opgevat worden als een fysiek punt evenals een filosofische reis om deze onevenwichtigheid op te heffen. Dit heeft ertoe geleid dat veel Afrikaanse wetenschappers, schrijvers, dichters en kunstenaars maar weinig bekend zijn in de wereld.

Het gebrek aan publicaties en opnames heeft ertoe geleid dat de meeste jonge Afrikaanse dichters en schrijvers vooral worden beïnvloed door het werk van literaire iconen uit het  ‘Noorden’ door wat ze hebben geleerd op school ,  hebben gelezen, gezien en gehoord . Hun kennis van Afrikaanse schrijvers en dichters is beperkt , waardoor de inspiratie en invloed, van vitaal belang voor hun groei , ontwikkeling , zelfvertrouwen en gevoel van plaats zeer gering is. Badilisha Poetry X-Change biedt hen en de rest van de wereld een buitengewoon instrument om kennis te nemen van deze Afrikaanse stemmen.

De Badilisha Poetry X-Change bestaat behalve uit een centrum ook uit verschillende fora, podcasts, een website en een radiozender. Er zijn alleen al meer dan 280 podcasts van hedendaagse Pan-Afrikaanse dichters te beluisteren via de website.

Maar dus ook heel veel poëzie. Bijvoorbeeld van Beverley Nambozo uit Uganda.

Hieronder het gedicht Two strangers van Beverley Nambozo te vinden op de website.

.

Two strangers

One Sunday in December,
Two strangers met in church.
The Pastor talked about Salvation
and hope.
Then he told the church to join hands
And pray.
Rwabambarussshii shpirit, Jeshushhhhhh

The strangers joined hands
And prayed for the nation of Israel
And for one another.
Rwabambarussshii shpirit, Jeshushhhhhh
After the service,
The strangers said, Bless you, to one another
And they parted ways.

The next day the strangers met in the supermarket.
They both reached for the last packet of milk.
It spilt on the floor
And they both cussed at each other.
You fool!
You idiot!

And they parted ways.

.

Veel, heel veel meer op: http://badilishapoetry.com