Gorgelrijmen

C. Buddingh’ 

.

Binnen de poëzie zijn er vele vormen, ideeën, denkwijzen, richtingen, en meningen met betrekking tot wat nou toch poëzie is. En juist dat gegeven, die veelheid aan meningen en richtingen maakt voor mij poëzie zo aantrekkelijk. Het ene moment wil je getroost worden door een mooi gedicht, het volgende moment uitgedaagd door een complex gedicht, dan weer wil je de taal in al haar schoonheid en vormen tot je nemen en weer een ander keer wil je juist plezier beleven aan diezelfde taal.

Die laatste behoefte wordt door een dichter als C. Buddingh’ (1918 – 1986) altijd ingelost. Wanneer ik blader in ‘Het mes op de gorgel’ gorgelrijmen en andere gedichten uit 1960, moet ik steeds opnieuw (glim)lachen en ben ik verwonderd over de creatieve taalrijkdom van deze dichter. Het plezier van het spelen met de taal spat van elke bladzijde af.

Daarom maar weer eens een gedicht uit deze bundel, dit keer het gedicht met de nieuwsgierig-makende titel ‘You gets no bread with one meat ball’.

.

You gets no bread with one meat ball

.

uit een gestulpte kuip

uit een miesbos vol donkere wakken

sliep hij de ochtend in

een blote klaarwaterzwever

een muitende buitelaar

.

het was zo mooi als een brand om hem heen

o zo lelijk als witte muizen

hij snurkte een gat in de nacht

en liet er een katje door komen

met eiwijze handschoenen aan

.

en ja daar begon de muziek

de westkust met al zijn chirurgen

kerfde hem open en dicht

langs de maan dreef zijn loden ballon

.

nu liet hij zich nooit meer alleen

nu was hij een klein stukje aarde

waar een eigenwijs wormpje door kroop

dat wist waar de appelen groeide

.

Advertentie

Dan Dada doe uw werk!

Gaston Burssens

.

Als je het over de Avant-gardistische poëzie uit de lage landen hebt dan denk je waarschijnlijk als eerste meteen aan Paul van Ostaijen, één van de bekendste Dada dichters uit die tijd. En misschien heb je nog wel wat namen paraat uit deze stroming. Het Avant-gardisme was een generatie jonge kunstenaars die met nieuwe vormen experimenteerden in de schilderkunst, architectuur, muziek, literatuur, poëzie, film, theater en moderne dans.

Onder het Avant-gardisme vallen (vooral in de beeldende kunst) vele onderstromingen als het Kubisme, CoBrA, Futurisme, PopArt, modernisme etc. Aan het begin van de 20e eeuw schreven binnen het Nederlandse taalgebied onder meer Theo van Doesburg, Hendrik Marsman en E. du Perron in navolging van het avant-gardisme en over deze stroming als zodanig. Van Doesburg noemde het avant-gardisme ‘de nieuwe beweging’. Pas na 1950 werden de bijbehorende ideeën en principes echter ook hier op grote schaal toegepast. Belangrijk werd de autonomistische poëtica, een vorm van poëzie waarin de nadruk niet langer lag op de intenties van de auteur of de omstandigheden waarin het gedicht tot stand is gekomen, maar op de vorm van het gedicht zelf, dat geacht werd zichzelf te ontwikkelen.

In 2014 gaf uitgeverij Vantilt de bundel ‘Dan Dada doe uw werk!’ uit met een overzicht van de Avantgardistische poëzie uit de lage landen.Hubert van den Berg en Geert Buelens stelde de bundel samen die een mooi overzicht biedt van dichters en gedichten uit deze stroming maar ook van manifesten en theoretische beschouwingen.

Een mij onbekende dichter Gaston Burssens is ook vertegenwoordig is deze bundel. Gaston Karel Mathilde Burssens (1896 -1965)  was een Belgisch expressionistisch dichter.  Net als bij Paul van Ostaijen evolueerde Burssens’ werk in de jaren twintig van humanitair expressionisme tot een meer organisch expressionisme. Muzikaliteit stond vanaf toen centraal in zijn poëtica. Burssens gaf Van Ostaijens onuitgegeven gedichten uit na diens dood. Burssens kreeg tweemaal de Driejaarlijkse Prijs voor Poëzie (1950-1952 en 1956-1958).

In 1918 debuteerde Burssens met de bundel ‘Verzen’ en in 1926 verscheen zijn 5e bundel ‘Enzovoorts’ waaruit het gedicht ‘Allegretto’ komt dat ook is opgenomen in ‘Dan Dada doe uw werk!’.

.

Allegretto

.

het motordonken op de sneeuw

is niet als ’t bijegonzen rond de lelie

wijl de sneeuw is lelieblank

en de motor ronkt sonoor

.

en het schellen van de slede

en het knallen van de zweep

en de matte motorklank

o de sneeuw is lelieblank

.

o ’t bijegonzen op de sneeuw

en ’t motorronken rond de lelie

.

Oorlog en vrede

Dubbelgedicht

.

Ik wilde een dubbelgedicht wijden aan herdenken, aan de oorlog en het verzet of aan de overledenen en terwijl ik aan het lezen was in allerlei bundels op zoek naar geschikte gedichten kwam ik twee gedichten tegen die in mijn ogen aan elkaar gekoppeld konden worden. Vanuit de oorlog naar de vrede en hoe we daarna met de overlevering aan de oorlog omgaan. Juist ook omdat in deze tijd herdacht wordt Auschwitz 75 jaar geleden bevrijd werd door het Rode leger en de discussie over hoe en of we kunnen blijven herdenken als de ooggetuigen en overlevenden van de oorlog er straks niet meer zijn.

Het eerste gedicht is van Martinus Nijhoff (1894 – 1935) en verscheen oorspronkelijk in de bundel ‘Vormen’ uit 1924. Wellicht is dit Nijhoff’s belangrijkste bundel. Hij schetst in deze bundel een beeld van de moderne mens in zijn verscheurdheid: zowel religieus verlangend, als zinnelijk en levensmoe. De wereld wordt ervaren als een chaos en de dichter tracht in zijn verzen deze te ordenen. Het gedicht dat ik koos is getiteld ‘Soldatenkerstmis’.

Het tweede gedicht is van Ed. Hoornik (1910 – 1970) en verscheen oorspronkelijk in De Gids (1965) en is getiteld ‘Tot de doden’. Reeds voor de oorlog waarschuwde Ed. Hoornik tegen het nazisme, onder meer met het gedicht ‘Pogrom’, met de slotregel “het is maar tien uur sporen naar Berlijn”. Door zijn verzet moest hij in de oorlog onderduiken, werd gearresteerd en werd via Kamp Vught in 1944 overgebracht naar concentratiekamp Dachau. Dit verblijf in Dachau heeft zijn verdere leven getekend. In de bundel ‘Ex Tenebris’ schrteef hij hier onder andere over: “wie daarin opgenomen is geweest, zal de dood tot zijn dood met zich meedragen”.

.

Soldatenkerstmis

.

Zij dorsten niet te zingen in de tent

Zoolang het kindje op den trommel sliep.

Toen hief er één zijn glas omhoog en riep:

“Hoera voor ’t kind! Hoera voor ’t regiment!”

.

Het heele kamp drong om de tent te hoop,

En al die lachende oogen werden week

Als ’t kind om groote vingers greep, of keek

Naar ’t blinken van een afgesneden knoop.

.

Eén brengt een bloem, een ander voert een geit

Nabij, waarop een jongen schrijlings rijdt –

Hoor, het is Kerstmis! Hoor de klokken beven –

.

God gaf een kinderhart aan den soldaat

En heeft, ontroerd, toen het verweerd gelaat

Met bijl en beitel uit ruw hout gedreven.

.

Tot de doden

.

Wij kunnen U niet meer bereiken
Wij komen een zintuig te kort
Wij leggen ons neer bij feiten
Dat gij minder en minder wordt

.

De enkele keren dat ge
In dromen nog ons verschijnt
Wordt ge al ijler en ijler
Tot ge voor altijd verdwijnt

.

Straten houden uw namen
Voor heden en morgen in stand
Maar onze kinderen brengen
Ze niet meer met u in verband

.

Het land ligt nog net als het toen lag
Van polder tot polder te kijk
De mensen die er in wonen
Blijven zichzelve gelijk

.

Maar éénmaal per jaar is de stilte
Tot de hemel toe van u vervuld
En belijden wij zonder woorden
Onze dankbaarheid, onze schuld

.

Aarde

René Verbeeck

.

In de Poëziereeks van het Davidsfonds werd in 1968 de bundel ‘Gedichten 1968, een keuze uit de tijdschriften’ uitgegeven waarin een overzicht van bekende en minder bekende dichters met een gedicht in zijn vertegenwoordigd. Bijzonder is dat bijvoorbeeld Herman de Coninck in deze bundel nog onbekend is en als Leraar te Mechelen beschreven staat. René Verbeeck (1904-1979) staat in deze bundel met twee gedichten waaronder het gedicht  ‘Aarde’. Verbeeck was medestichter en redacteur van De Tijdstroom (1930-1934) en Vormen (1935-1940). Hij was stichter en uitgever van de Bladen voor de Poëzie (1937-1944) en hij publiceerde verschillende dichtbundels.

.

Aarde

.

Aarde

meng nog lang

uw sterke kruiden in ons bloed

.

uw zout in ons verlangen.

.

dat wij niet spreken met gespleten tong

van hemel en van aarde

op de fijne festijnen van de geest:

.

ook de meest etherische bloem

met haar wortels in uw lichaam leeft.

.

100 inspirerende websites over poëzie

Voor poëzieliefhebbers

.

Via een Facebookgroep kwam ik op een website terecht waar ik erg blij van werd. De website http://mastersinenglish.org/poetry/ biedt een overzicht van maar liefst 100 Engelstalige websites over poëzie. Poëzie is volgens de makers van deze pagina één van de meest rijke, complexe en mooie vormen van expressie in elke taal. De culturele en emotionele impact van poëzie kan niet worden overschat. Schrijver Salman Rushdie zij ooit over poëzie: “A poet’s work is to name the unnameable, to point at frauds, to take sides, start arguments, shape the world, and stop it going to sleep.”. Mooi gezegd en helemaal waar.

Deze lijst bestaat uit een aantal onderdelen te weten poëzie organisaties, poëzie magazines, poëzie blogs, poëzie archieven en collecties, voordrachts- en evenementensites en websites voor dichters. Een schatkamer vol kortom. Uit deze lijst heb ik een keuze gemaakt voor Free verse, A journal of contemporary poetry and poetics. In deze website heb ik wat rond gestruind en daar kwam ik een gedicht tegen van Sarah Riggs getiteld ‘Van Gogh in a Landscape, 1957’. Dit gedicht verwijst naar een schilderij van Francis Bacon.

Sarah Riggs is een dichter, regisseur, essayist en kunstenaar afkomstig en woonachtig in New York na meer dan 10 jaar in Parijs te hebben gewoond. Ze publiceerde vijf dichtbundels en vertaalde er zes van het Frans naar het Engels. Daarnaast is ze docent aan het Pratt institute in Brooklyn.

.

Van Gogh in a Landscape, 1957

.

Rounding the outscape: stick figure drop off

Near dusk: a bluish blind sort of Giverny

Spongy, earth-stroked: miniscule artist

Become a twig: his head splashed on

Dot of yellow, to the side of neck: afterthought

Seen from around the curve: last walk?

Last neighborhood: also greens, reeds

A huge hole: mire of glanced pigments

The edge is clear: a trunk warps to the left

Barely on the road: save for the blotch of sun

Or seeds or mind: he won’t get here

Not landscape: paints pain out in it

.

Dichter op verzoek

Deel 1

.

Na meer dan een jaar de Dichter van de maand in het zonnetje te hebben gezet op de zondag, wil ik vanaf nu een nieuwe categorie beginnen op diezelfde zondag: Dichter op verzoek. Door te reageren op dit blog (of via één van de andere kanalen zoals Facebook, Instagram of Twitter) kun je me laten weten aan welke dichter of aan welk gedicht ik aandacht zou moeten besteden.

Vandaag de eerste keer en op verzoek van Janneke Langerak het gedicht ‘Het lied der dwaze bijen’ van de Haagse dichter Martinus Nijhof (1894 – 1953). Nijhof debuteerde in 1916, met de bundel ‘De wandelaar’. In 1924 publiceerde hij ‘Vormen’. In romantische verzen uitte hij zijn gevoelens van angst, eenzaamheid en het verlangen naar ongerept kind te zijn. Hij deed dat  in toegankelijk Nederlands. Nijhoff publiceerde ook in het tijdschrift Het Getij (1916 – 1924) dat zich als tegenhanger van de stroming van de Tachtigers profileerde.

In de verhalende gedichten ‘Awater’ (uit ‘Nieuwe Gedichten’, 1934) en ‘Het uur U’ (1936/1937) weet hij op bijzondere wijze het mysterie achter alledaagse dingen en gebeurtenissen te beschrijven, in een stijl die steeds meer neigt naar spreektaal.

Uit de bundel ‘Nieuwe gedichten’ uit 1934 het gedicht.

.

Het lied der dwaze bijen

.

Een geur van hooger honing
verbitterde de bloemen,
een geur van hooger honing
verdreef ons uit de woning.

Die geur en een zacht zoemen
in het azuur bevrozen,
die geur en een zacht zoemen,
een steeds herhaald niet-noemen,

ried ons, ach roekeloozen,
de tuinen op te geven,
riep ons, ach roekeloozen
naar raadselige rozen.

Ver van ons volk en leven
zijn wij naar avonturen
ver van ons volk en leven Janneke Langhet
jubelend voortgedreven.

Niemand kan van nature
zijn hartstocht onderbreken,
niemand kan van nature
in lijve den dood verduren.

Steeds heviger bezweken,
steeds helderder doorschenen,
steeds heviger bezweken
naar het ontwijkend teeken,

stegen wij en verdwenen,
ontvoerd, ontlijfd, ontzworven,
stegen wij en verdwenen
als glinsteringen henen. —

Het sneeuwt, wij zijn gestorven,
wij dwarrelen naar beneden.
Het sneeuwt, wij zijn gestorven,
het sneeuwt tusschen de korven.

.

Voor een zeer leesbare en uitgebreide beschrijving van dit gedicht verwijs ik je graag naar de site van dbnl.org http://www.dbnl.org/tekst/_rev002198301_01/_rev002198301_01_0085.php

The complete idiot’s guide to writing poetry

Nikki Moustaki

.

In 2001 publiceerde Nikki Moustaki ‘The complete Idiot’s Guide to writing Poetry’. Een boek over poëzie en het schrijven van poëzie, met tips en adviezen om meer uit het creatieve schrijfproces te halen en advies over te gebruiken vormen van poëzie.

Het boek is opgedeeld in een aantal hoofdstukken met verschillende paragrafen. Zo zijn de hoofdstukken getiteld: What is poetry and how do I write it, Opening the stanza’s  door: entering poetry, Popular types of poems and how to write them, en Poetry and practicality.

Een leuk en leerzaam boek voopr elke dichter die verder wil komen, die zijn of haar grenzen wil verleggen of gewoon nieuwsgierig is naar een boek over poëzie.

Het boek is te koop voor het luttele bedrag van $1,99 (tweedehands) via Amazon.com maar je kunt het boek ook gratis als E-book lezen via Google books.  (ga naar Google, boeken en typ de titel in).

 

Nikki Moustaki is is schrijfster van boeken over exotische vogels. Ze heeft een master degree in creative writing poetry van de New York University, een master of fine arts in creative writing poetry, van de Indiana University, master of fine arts in creative writing fiction, aan de New York University. Daarnaast heeft ze inmiddels verschillende prijzen gekregen voor haar literaire werk.

Na de tragedie van 11 september in New York schreef Nikki het gedicht ‘How to write a poem after september 11th’

.

How to write a poem after september 11th’

 

First: Don’t use the word souls. Don’t use the word fire.

You can use the word tragic if you end it with a k.

The rules have changed. The word building may precede

The word fall, but only in the context of the buildings falling

Before the fall, the season we didn’t have in Manhattan

Because the weather refused, the air refused . . .

Don’t say the air smelled like smoldering desks and drywall,

Ground gypsum, and something terribly organic,

Don’t make a metaphor about the smell, because it wasn’t

A smell at all, but the air washed with working souls,

Piling bricks, one by one, spreading mortar.

Don’t compare the planes to birds. Please.

Don’t call the windows eyes. We know they saw it coming.

We know they didn’t blink. Don’t say they were sentinels.

Say: we hated them then we loved them then they were gone.

Say: we miss them. Say: there’s a gape. Then, say something

About love. It’s always good in a poem to mention love.

Say: If a man walks down stairs, somewhere

Another man is walking up. Say: He sits at his desk

And the other stands. He answers the phone and the other

Ends a call with a kiss. So, on a rainy dusk in some other

City of Commerce and Art, a mayor cuts a ribbon

With giant silver scissors. Are you writing this down?

Make the executives parade through the concourse,

Up the elevators, to the top, where the restaurant,

Open now for the first time, sets out a dinner buffet.

Press hard. Remember you’re writing with ashes.

Say: the phone didn’t work. Say: the bakery was out of cake,

The dogs in the pound howled. Say: the world hadn’t

Asked your permission to change. But you were asleep.

If only you had written more poems. If only you had written

More poems about love, about peace, about how abstractions

Become important outside the poem, outside. Then, then,

You could have squinted into the sky on September 11th

And said: thank you, thank you, nothing was broken today.

.

Gevonden gedicht

Gedichten in vreemde vormen

.

We hadden al het stiftgedicht waarbij een tekst zwart wordt gemaakt met een stift totdat er een tekst overblijft van de niet doorgehaalde woorden. Maar ik heb een variant gevonden, een gevonden gedicht zoals deze vorm van poëzie ook wel genoemd wordt.

Dit gevonden gedicht is van Meena Rose en is getiteld: Superficial Allegiances

Wat Meena Rose heeft gedaan is woorden uitgezocht in de tekst, deze omcirkeld en aan elkaar verbonden middels lijnen waarbij ze de leesrichting en de strofes heeft aangegeven door het plaatsen van cijfers. Voor de leesbaarheid heb ik het gedicht erboven geplaatst.

.

Superficial Allegiances

The human whisper
Might recognize my
Secret;
I prepared and prayed
My dagger remain
In concealment;
Friends disguise
As venomous
Snakes.

.

Gedichten in vreemde vormen

Concrete poëzie en nieuwe technologie

.

In 2009 werd in Barcelona een internationaal festival en symposium over E-poetry georganiseerd.

Een van de dichter/kunstenaars die daar acte de presence gaven was de Noor Ottar Ormstad. Deze dichter introduceerde zijn werk getiteld  ‘Lyms’  door te stellen dat zijn project een verbinding is tussen concrete poëzie en nieuwe technologie.  Zijn werk was een combinatie van letters in verschillende vormen (in zwart/wit) met een sfeervolle soundtrack waaruit woorden werden gevormd. Het scherm begon leeg waarna er letters werden gevormd, eerst dun en steeds voller en ingewikkelder. Eerst werden bijvoorbeeld woorden die met een F begonnen (van female) eruit gehaald en erbij geplaatst terwijl er vormen van een vrouwelijk gezicht zichtbaar werden.Maar ook woorden in het groen die bovenop de tekst pijlen vormen verschijnen. Uiteindelijk verschijnen niet alfabetische lijnen en vormen die een geometrie aan het werk toevoegen. Nogal experimenteel allemaal maar zo zie je maar waar poëzie toe kan leiden.

.

Zien hoe de videopresentatie eruit ziet? Kijk op http://vimeo.com/15983014

.