Poëzie schrijven

Over het hoe en wat van Poëzie

.

Op 31 januari jongstleden (Nationale Gedichtendag) verscheen in dagblad Trouw een artikel over Tom Lanoye, Poëzieweekdichter van 2019, waarin hij 5 tips geeft over ‘hoe je poëzie schrijft’. Ik moest meteen denken aan een bericht dat ik hier op 21 augustus 2017 op dit blog plaatste over wat poëzie nu eigenlijk is https://woutervanheiningen.wordpress.com/2017/08/21/poezie-zeker/. Een aantal zaken kwamen overheen. Ook de andere tips van Tom hebben in de loop der tijd dit blog wel gehaald. Al lezend in het artikel werd mij wel duidelijk dat we er hetzelfde over denken. Poëzie is vooral je ‘eigen stem’ vinden, wat je doet door veel naar poëzie te luisteren en het te lezen, en het gewoon doen, het schrijven.

Voor wie het artikel niet heeft gelezen hier de tips van Tom:

1. Laat je door niemand iets wijsmaken. Wat poëzie precies is, is voor ieder mens anders. De een zal refereren aan de klassieken, aan de vaste versvormen, de ander zal deze juist ver van zich werpen. Poëzie komt in vele vormen en maten. Van sterk hermetische poëzie tot verhalende proza gedichten, van de beeld poëzie van de Dada dichters tot de readymades en stiftgedichten. Terecht merkt Tom op dat hoe meer kennis je hebt van de verschillende stijlen en technieken hoe beter je eigen poëzie vaak wordt. Ze wordt dan gelezen of opgenomen in een kader dat lezers (her)kennen.
2. Léés voordat je gaat schrijven. Ook hier ben ik het hartgrondig eens met Tom. Om poëzie te kunnen schrijven (in welke vorm dan ook) heb je een kader nodig om je poëzie in te framen. dat is wat anders dan domweg iemand na doen of een stijl kopiëren. Lezen, lezen en nog eens lezen. Door veel te lezen merk je vanzelf welke vormen en stijlen je liggen en welke minder. De vorm die je bevalt en ligt kun je vervolgens jezelf eigen maken(wat ook echt iets anders is dan gewoon nadoen). Elke dichter heeft voorbeelden, wordt geïnspireerd door andere dichters. Door veel te lezen gaat er niet alleen een wereld voor je open, er zal zich ook een idee vormen van de poëzie die je zelf graag wil schrijven.
3. Probeer alle genres zonder dedain. Deze is niet eenvoudig kan ik uit ervaring zeggen. Maar opnieuw heel waar. Jarenlang dacht (en vond) ik dat ik niet over een vaststaand thema kon dichten. Ik moest geïnspireerd worden. Maar ik wilde wel graag af en toe aan een wedstrijd meedoen. Dus ik heb mezelf ertoe gezet. Dit bleek heel succesvol, ik won wedstrijden met gedichten die ik speciaal voor dat doel had geschreven. een ander voorbeeld; ik werd gevraagd om een gedicht voor een kersttentoonstelling te schrijven. Het wilde maar niet lukken en toen dacht ik, laat ik eens gek doen, ik probeer een sonnet te schrijven. dat had ik nog nooit gedaan daarvoor. Vooral omdat ik dacht dat ik dat niet zou kunnen (te gekunsteld, te gezocht). Niets was minder waar. het ging me heel goed af en er kwam een prachtig, kloppend gedicht van waar ik nog steeds heel blij van wordt.
4. Draag je poëzie voor. Deze komt uit mijn hart. Er is werkelijk niets mooiers, niets leukers dan je eigen poëzie voordragen en de reactie van de toehoorders te merken. Natuurlijk heb ik makkelijk praten, ik doe dit al jaren maar ik herinner me de eerste keer nog. Net voor het uitbrengen van mijn debuutbundel ging ik met de versie op A4 mijn gedichten voordragen. Ik was er (toen) niet bijster goed in maar het voelde geweldig, dit wilde ik. Een enkele keer zeg ik weleens tegen dichters dat het voordragen van je poëzie je gedichten pas echt laten leven. Na vele jaren oefenen denk ik het eindelijk een beetje onder de knie te hebben. Door te kijken en luisteren naar dichters die voordragen zal het je zelf ook steeds makkelijker afgaan. Dus doen!
5. Als laatste punt laat Tom optekenen: vergeet niet te leven. En dat is natuurlijk waar. Wie dingen meemaakt heeft altijd een reservoir aan ideeën en herinneringen om over te schrijven. En daar horen de vervelende zaken van het leven ook wel degelijk bij. Dus liefde, romantiek, ontdekkingen en geluk maar ook ziekte, dood, ongeluk, verlies, wanhoop. Je hoeft er niet naar op zoek te gaan maar scherm je er niet voor af, doorleef de dingen. Ze zullen je poëzie ten goede komen.

Uitstekende tips dus van een goed schrijver en dichter. Ik zou daar heel onbescheiden nog een laatste aan toe willen voegen: Fantasie. Laat je fantasie de vrije loop, verzin dingen die niet kunnen, associeer er op los, laat woorden, zinnen ontstaan die misschien kant noch wal raken maar laat de fantast, het kind zo je wil, in jezelf los en schrijf. Je zult zien dat je hieruit de meest fantastische gedichten kunt distilleren. Misschien niet altijd als tekst maar zeker al idee.

Om een voorbeeld van zo’n soort gedicht te noemen heb ik gekozen voor een gedicht van Jeroen de Vos uit zijn bundel ‘Soms zijn drie woorden genoeg’ uit 2009.

.

Duet

.

Mijn gitaar staat naast zijn vriend

de piano

.

ze kunnen het wel vinden die twee.

.

vaak genoeg laat mijn gitaar zich

voorover vallen

zodat hij met zijn kop tegen de piano slaat

.

iedere keer als dat gebeurt trillen hun snaren

en komt er een onbestemd diep bombastisch

geluid naar boven.

.

daarna moeten ze onbedaarlijk lachen

.

                                                                                                                                                                                                                                             Foto Tom Lanoye: Saskia Lienard

Kop dicht bundel

Ronald Snijders

.

Schrijver, presentator en komiek Ronald Snijders (1975) is bij de meeste mensen waarschijnlijk wel bekend van het VPRO televisieprogramma ‘De staat van verwarring’ of als schrijver van het boek ‘De alfabetweter’ waarin hij maar liefst 1000 woorden aan onze taal toevoegt met evenveel nieuwe betekenissen. Een mooi voorbeeld is Benefietkeeper: een doelman die voor het goede doel staat.

Minder bekend is hij van zijn ‘Kopdichten’ die hij een jaar lang iedere zaterdag voor Het Parool maakte. Een kopdicht bestaat uit krantenkoppen van de afgelopen week met de bedoeling de koppen zoveel mogelijk los te zingen van de actualiteit en als dichtregel de fantasie in te trekken.

Want dat is wel een beetje zijn ding, fantasievol met de taal omspringen. In de bundel ‘Kopdichtbundel’ zijn door uitgeverij De Harmonie 43 van deze kopdichten bijeengebracht. Naast de kopdichten staan er ook een aantal collages in de bundel. Je zou deze kopdichten als een spoort readymades kunnen beschouwen.

Hier een voorbeeld van twee collages en het readymade gedicht of het kopdicht bij de collage ‘De shit’.

.

De shit

.

De schoonheid duikt op in het onverwachte

Sparta-doelman wordt met ‘lul’ op voorhoofd

wakker na titelfeest

Uniek, modern en schimmig

Na die nacht was ik als een verdoofd vogeltje

De menselijke maat blijft voorop staan

Om moedeloos van te worden

.

Daar wapperen de witte zakdoekjes weer

Sta ik daar voor janlul met mijn schepnetje

Tot op het bot vernederd

Ik wil nú genieten

Overgave en creatieve extase

In een rolstoel door het hele land

De bezoekers opfokken

.

Prima dat mensen me

een takkewijf noemen

Met ‘klein’ geluk gaan we het in de 21ste eeuw

niet redden

.

 

Kunst in readymades

Nogmaals stiftgedichten

.

Ik dacht, na een aantal maal al over stiftgedichten te hebben geschreven, dat dit onderwerp wel behandeld was. Toch kom ik steeds weer nieuwe en mooiere vormen tegen. Wordt het ‘traditionele’ stiftgedicht vervaardigd met een dikke stift of pen waarmee je alle woorden uit een tekst wegstift die je niet wil gebruiken, in deze kunstzinnige vorm van stiftgedichten gebeurd dat net even anders.

Hier worden niet alle woorden weggestreept die je niet wilt gebruiken, hier worden de woorden die je wel wil gebruiken gehighlight. Op deze manier is de verschijningsvorm kunstzinnig en de inhoud ook. Hier een aantal voorbeelden van bijzondere readymade stiftgedichten.

.

Met dank aan Suzenart.blogspot.com, postertext.com en mistressofquills.wordpress.com

Container poëzie

Stefan De Pauw

.

Op http://www.fusion.be/ kwam ik een mooi voorbeeld tegen van poëzie op een bijzondere plek. Stefan De Pauw is een graphic designer uit België en op zin website staan voorbeelden van zijn ‘ongoing collection’ creatieve experimenten. Een voorbeeld van zo’n creatief experiment is Poetry Port,  a concept renders for a random poetry generating container facility.

Of in goed Nederlands een concept voor het creëren van poëzie via het toeval middels opschriften op containers. Hieronder zie je een aantal voorbeelden van Stefan. Het lijkt mij een prima manier om de ‘muren’ van saaie containers in havens en dergelijke een heel nieuw uiterlijk te geven en tegelijkertijd ‘random poetry’ te laten ontstaan.

.

Instituut voor Beeldtaal

Stift poëzie

.

Dit is niet voor het eerst dat ik over stiftpoëzie schrijf. Toch doe ik het nu opnieuw omdat ik de liefhebbers van stiftgedichten en stiftpoëzie wil wijzen op het Instituut voor Beeldtaal. Op de website van het Instituut voor Beeldtaal staat hun doelstelling als volgt omschreven:

Het Instituut voor Beeldtaal wil de mogelijkheden en de betekenis van beeldtaal samen met het publiek onderzoeken en ontdekken. Dit doen we door het thema beeldtaal vanuit vele verschillende invalshoeken te benaderen. Thematische bijeenkomsten met een kader waarbinnen de deelnemers de richting mede-bepalen. Dat zal gebeuren door discussie, in woorden maar ook met beelden.

Op de pagina http://www.instituutvoorbeeldtaal.nl/artikelen/over-het-instituut-voor-beeldtaal/ verwoorden de makers op een duidelijke manier wat ze beogen en hoe ze dit willen doen.

Ik kwam op de website van het Instituut voor Beeldtaal via een stiftgedicht. Op http://www.instituutvoorbeeldtaal.nl/beeldtaal/stift-poezie/ staan vele prachtige voorbeelden van stiftgedichten. Wie dacht dat elk stiftgedicht er hetzelfde uitziet moet hier maar eens een kijkje nemen. Of gewoon ter inspiratie. Hieronder twee voorbeelden.

.

Nieuwe vormen van stiftpoëzie

Naast krassen en markeren

.

Al eerder schreef ik hier over stiftgedichten, of readymades. Het recept: men neme een bestaande tekst, markeer de woorden die je wilt gebruiken of bekras of maak zwart alle woorden die je niet wil gebruiken. Wat je over houdt zijn bestaande woorden uit een tekst die een nieuw gedicht vormen. Nu kwam ik onlangs een aantal voorbeelden van stiftgedichten tegen (of blackout poetry zoals ze ook wel genoemd worden) die nog een stapje verder gaan. Het krassen en markeren is hier vervangen door kunstzinnige vormen of bestaande vormen die het stiftgedicht versterken.

.

 

Het liefdesgedicht (met hartjes)

Met organische kunstzinnige vormen

 

Met vormen die verwijzen naar de inhoud van het gedicht

 

Absurde gedichten

in weinig woorden

.

Zoals je weet mag ik op dit blog graag over de rafelranden van poëzie schrijven. Dit om te laten zien dat poëzie niet alleen maar gaat over vaste versvormen, serieuze zaken en diepe gevoelens. Met name op het internet zijn vele mooie vormen van poëzie te vinden die je raar, absurd en vreemd kan vinden of misschien helemaal geen poëzie maar die toch de moeite waard zijn om kennis van te nemen.

.

Hier een aantal voorbeelden van absurde gedichtjes en een voorbeeld van Google poetry. De laatste vorm kun je zelf maken door het intikken van zoektermen in Google en dan te kijken wat Google automatisch invult. Een nieuwe manier om ready mades of gevonden poëzie te vinden en te maken.

.

 

 

Readymades

Gevonden poëzie

.

Al eerder schreef ik hier over een vorm van readymades of gevonden poëzie, namelijk de flarf. Maar er zijn meer vormen van readymades of gevonden poëzie. Waar de Flarf volledig at random woorden en stukjes zinnen bij elkaar plaats kan een readymade ook op een andere manier ontstaan.

De definitie van gevonden poëzie:

Gevonden poëzie is een vorm van poëzie die ontstaat als van de schoonheid van bepaalde, meestal gesproken woorden, zinnen en soms hele alinea’s wordt onderkend dat ze de eigenlijke boodschap overstijgt, waarna de oorspronkelijke taaluiting zo wordt vormgegeven dat ze op een gedicht lijkt. Anders geformuleerd, gevonden poëzie is het vermogen dichterlijke schoonheid te zien waar de maker het niet zag. De auteurs intentie wordt hier dus, zoals in zoveel recente literatuur, beschouwd als niet ter zake. Gevonden poëzie is het literaire equivalent van wat in de beeldende kunsten een “readymade” wordt genoemd.

.

Het klassieke voorbeeld van een readymade of gevonden poëzie is dat van Hart Seely, een Amerikaanse internetjournalist. Hij schreef de letterlijke weergave van Donald Rumsfeld tijdens een persconferentie in 2002 op en wat bleek? Een readymade was born. Seely publiceerde de uitspraak onder de titel The unknown als gedicht.

.

The unknown

.

As we know,

There are known knowns.

There are things we know we know.

.

We also know

There are known unknowns.

That is to say

We know there are some things

We do not know.

.

But there are also unknown unknowns,

The ones we don’t know

We don’t know.

.

.

Een Nederlands voorbeeld gepubliceerd op Dumpert.nl is de tekst van Jack van Gelder uitgesproken tijdens het verslag van de wedstrijd tegen Uruguay. Klik de afbeelding aan voor een vergroting van de tekst.

.