Site-archief
Cees Nooteboom
Monniksoog
.
Op donderdag 22 november komt Cees Nooteboom naar de bibliotheek van Gouda alwaar hij zal worden geïnterviewd door Daan Cartens.
Cees Nooteboom (1933) werd bij mij destijds bekend door zijn roman ‘Rituelen’ en daarna vooral door zijn reisverhalen. Inmiddels is hij één van onze belangrijkste hedendaagse auteurs en is gelauwerd in binnen- en buitenland. Zijn naam wordt elk jaar weer gefluisterd als het om de Nobelprijs voor de literatuur gaat. Zijn veelzijdige oeuvre (romans, poëzie, reisverhalen) is bekroond met de P.C. Hooftprijs en de Prijs der Nederlandse Letteren. Iets minder bekend is Cees Nooteboom om zijn poëzie al schreef en publiceerde hij 15 dichtbundels waaronder zijn laatste bundel ‘Monniksoog’ uit 2016.
Hoewel de 85-jarige maestro nog zelden optreed, maakte hij voor de Bibliotheek Gouda een uitzondering. Op deze avond zal de nadruk ook komen liggen op zijn poëzie. Wil je aanwezig zijn op deze bijzondere avond ga dan naar https://www.bibliotheekgouda.nl/agenda/donateursavond-Cees-Nooteboom.html en bestel daar je kaart(en).
Uit zijn laatste poëziebundel ‘Monniksoog’ die bestaat uit een aantal vormvaste verzen die tezamen één verhaal vormen, koos ik voor het derde gedicht.
.
Niet in ieder leven speelt een vuurtoren een rol
maar wel in het mijne. Vandaag op dit andere eiland
naar de toren gelopen, regen, geschreeuw
van meeuwen. ’s Nachts mocht ik bij de wachter zitten
.
die deed of hij nog bestond. Hij schreef het op
een schip om de Noord, de windkracht. En ik zag
in het duister een licht tegen de golven, en dichterbij
wat hij schreef in een handschrift van vroeger.
.
Allang dood, hij. Alle zeeën bevaren, alle havens gezien,
Archangel, Valparaíso, het gedicht van de scheepsarts.
Vier op, vier af. een nacht op de toren, brik om de Noord,
stilte, roken, schrijven, stilte, het licht over het duin,
.
de toren nu zonder een mens.
.
Seamus Heaney
Opened Ground
.
Bij het opruimen van mijn boekenkast (of eigenlijk het steeds weer opnieuw inruimen van mijn boekenkasten in verband met het groeien van mijn poëziecollectie) kwam ik de dikke bundel ‘Opened Ground, Poems 1966 – 1996’ van de Ierse dichter Seamus Heaney (1939 – 2013) tegen. In deze bundel ook de speech die Heaney hield toen hij in 1995 de Nobel prijs voor de Literatuur accepteerde. Hij kreeg deze ‘for his works of lyrical beauty and ethical depht’.
Ik koos voor een kort maar persoonlijk en heel toegankelijk gedicht getiteld ‘The Errand’.
.
The Errand
.
‘On you go now! Run, son, like the devil
And tell your mother to try
To find me a bubble for the spirit level
And a new knot for his tie.’
.
But still he was glad, I know,, when I stood my ground,
Putting it up to him
With a smile that trumpedhis smile and his fool’s errand,
Waiting for the next move in the game.
.
Bob Dylan
Tarantula
.
Afgelopen weekend liep ik op de pier van Scheveningen en daar had zich een boekenverzamelaar/winkeltje geïnstalleerd aan de kop op de boulevard. Uiteraard moet ik dan even kijken wat het poëzie aanbod is en dat viel niet tegen. Daar kwam ik ‘Tarantula’ van Bob Dylan tegen, een eerste Nederlandse druk uit 1972.
Nu ben ik geen fan van Dylan (sorry Alja), of eigenlijk geen fan van zijn muziek maar ik weet dat Alja Spaan een hele grote fan is van Bob Dylan dus kocht ik het boekje voor haar met in mijn achterhoofd dat ze het waarschijnlijk wel zou hebben. Maar je weet nooit. Ze had al een exemplaar.
Dat is niet erg want dit gaf me een kans om het geschreven werk van Dylan van wat dichterbij te leren kennen (de man had niet voor niks de Nobelprijs voor de literatuur gekregen tenslotte). En dat viel niet tegen.
Na een korte introductie van Dylan als artiest meldt de uitgever dat “Tarantula een fantastisch, briljant boek is, stormachtig en vol verbijsterend proza-poëzie. Ongeduldig, rusteloos en surrealistisch als alle beroemde Dylan-teksten. Door de ogen van Dylan zien we in fragmenten de Amerikaanse samenleving: mensen, plaatsen en levensstijlen in een chaotisch geheel waarvan de kern op excentrieke Dylanwijze wordt blootgelegd.” De uitgever eindigt met: Een feestelijk relikwie uit een periode die misschien voorbij lijkt maar zeker niet is vergeten.
Dat beloofde wat. Ik weet niet wat Bob Dylan had gebruikt toen hij dit schreef maar het komt me allemaal nogal psychedelisch over, het doet me erg denken aan het werk van Vaandrager; vreemd, verwarrend, heel associatief, beeldend en heel jaren zestig/zeventig (interpunctie die te pas en te onpas wel of niet wordt gebruikt), vrij van elke vorm van vorm of richting.
En toch heeft het iets boeiends, het spel met de taal, de ongewone en onverwachte wendingen , het soms volledig uitblijven van structuur of vorm waaraan je je als lezer kunt vastgrijpen. Het ene stuk (het boek bestaat zoals de uitgever al schreef uit fragmenten) is beter te behappen (ik zeg hier expres niet begrijpen) dan het andere, sommige stukken zijn net iets beter plaatsbaar in tijd en plaats dan andere.
Tussen deze stukken tekst, die soms als een brief aan iemand eindigen, staan stukken die veel van poëzie weghebben. In het fragment ‘Prelude voor het platte plektrum’ dat volgens mij gaat over de domheid van de mens, religie die alles plat slaat, het losbreken van de familie en thuis, staan een viertal tekstfragmenten die, onder elkaar geplaatst een gedicht vormen dat niet alleen min of meer begrijpelijk is maar ook zeer genietbaar.
.
‘zijn er nog vragen?’ vraagt
de instrukteur. een blond
jongetje op de eerste rij
steekt zijn vinger op en vraagt
‘hoe ver is het naar mexico?’
.
‘wie wil er iets buitengewoons worden?
vraagt de instrukteur. het slimste
kind van de klas, dat dronken op school
komt, steekt zijn vinger op en zegt
‘ik meneer. ik wil een
dollar worden meneer’
.
‘wie kan me vertellen
hoe de derde president van de
verenigde staten heette?’ een
meisje met haar rug vol inkt
steekt haar vinger op en zegt
‘ernst tobbe’
.
‘kan iemand in de klas
met het preciese uur vertellen
waarop zijn of haar vader
niet thuis is?’ vraagt de
instrukteur. iedereen laat
opeens zijn potloden vallen
en rent de deur uit-iedereen
behalve het jongetje op de
laatste rij natuurlijk, die een
bril draagt en zijn appel
meebracht
.
Voor de liefhebber van vreemde geschriften uit een periode waarin vreemd eerder gold als gangbaar dan als bijzonder is ‘Tarantula’ een boek dat dit tijdsbeeld als geen andere weergeeft. Voor Dylan fans ongetwijfeld een voorbeeld van zijn genialiteit. Voor mij boeiende literatuur vanuit de taal gezien, een introductie in wat Bob Dylan dus ook is of was. Ik zal er geen plaat van hem extra om gaan draaien maar ik snap nu beter de ‘rijkdom’ van de taal van Dylan die ik eerder alleen kende van zijn songteksten.
.
Seamus Heaney
Ierse dichtersweek
.
In een Ierse dichtersweek zijn er twee zekerheden: W.B. Yeats en Seamus Heaney (1939 – 2013). Yeats was gister aan de beurt en vandaag Seamus Heaney. Deze dichter, toneelschrijver, vertaler en docent ontving in 1995 de Nobelprijs voor de Literatuur. In 1966 debuteerde Heaney met ‘Death of a Naturalist’ dat achtereenvolgens de Cholmondeley Award, de Gregory Award, de Somerset Maugham Award en de Geoffrey Faber Memorial Prize. Uit zijn debuutbundel ‘Death of a naturalist’ uit 1966 het gedicht ‘Follower’.
.
Follower
.
My father worked with a horse-plough,
His shoulders globed like a full sail strung
Between the shafts and the furrow.
The horse strained at his clicking tongue.
An expert. He would set the wing
And fit the bright steel-pointed sock.
The sod rolled over without breaking.
At the headrig, with a single pluck
Of reins, the sweating team turned round
And back into the land. His eye
Narrowed and angled at the ground,
Mapping the furrow exactly.
I stumbled in his hob-nailed wake,
Fell sometimes on the polished sod;
Sometimes he rode me on his back
Dipping and rising to his plod.
I wanted to grow up and plough,
To close one eye, stiffen my arm.
All I ever did was follow
In his broad shadow round the farm.
I was a nuisance, tripping, falling,
Yapping always. But today
It is my father who keeps stumbling
Behind me, and will not go away.
.
Seamus Heaney in 1970
Liefde kon maar beter naamloos zijn
Amnesty International
.
In 2000 bracht Amnesty International samen met uitgeverij De Geus de verzamelbundel ‘Liefde kon maar beter naamloos zijn’ uit. In deze bundel, samengesteld door Daan Bronkhorst, zijn 150 dichteressen bijeengebracht van over de hele wereld. De poëzie gaat over het streven naar vrijheid en gerechtigheid, het verlangen naar een betere wereld, de verhouding tussen mannen en vrouwen en de vrouwelijke identiteit. Maar ook over vervolging, onderdrukking en oorlog.
In deze bundel gedichten van de drie enige vrouwelijke winnaars van de Nobelprijs voor de Literatuur Wislawa Szymborska, Gabriela Mistral en Nelly Sachs maar ook van Anna Achmatova, Elisabet Eybers Jana Beranova en Judith Herzberg (en vele anderen). Ruim 300 bladzijden met de meest fantastische poëzie (vertaald in) het Nederlands.
Ik koos voor een dichter die ik niet ken, Taslima Nasrin (1952) uit Bangladesh. Gedurende haar studie medicijnen schreef ze feministische columns. In 1993 werd haar roman ‘Schaamte’ door de overheid verboden omdat die spannen tussen moslims en hindoes zou aanwakkeren. Conservatieve mullahs boden een beloning voor wie haar zou vermoorden. Ze vluchtte naar Zweden en in 1994 kreeg ze van het Europees Parlement de Sacharov-prijs. Tegenwoordig woont ze in Berlijn.
.
Karakter
.
Jij bent een meisje
en dat kun je beter niet vergeten
want als je over de drempel van je huis stapt
zullen de mannen je wantrouwend aankijken
Wanneer je door blijft lopen op het pad
zullen de mannen je volgen en fluiten
Wanneer je het pad oversteekt en de weg op gaat
zullen de mannen je beschimpen en je een losbandige vrouw
noemen
Als je geen karakter hebt
zul je omkeren
en zo niet
dan zul je door blijven gaan
zoals je nu doet.
.
Derek Walcott
Liefde na liefde
.
Gisteren overleed Derek Walcott (1930 – 2017) met wie ik, zo las ik zojuist, een geboortedag deel. Walcott werd geboren in St. Lucia, een bovenwinds eiland in het Caraïbisch gebied. Hij was behalve dichter ook schrijver en toneelschrijver. In 1948 publiceerde hij zijn eerste dichtbundel ’25 poems’ waarna er nog ruim 20 zouden volgen.
Van 1981 tot januari 2008 was hij verbonden aan de universiteit van Boston, waar ook zijn vrienden en andere Nobelprijslaureaten Joseph Brodsky en Seamus Heaney doceerden. In 1992 won hij de Nobelprijs voor Literatuur.
Zowel Walcotts poëzie als zijn toneelstukken zijn sterk beïnvloed door zijn Caraïbische afkomst en het leven tussen twee culturen in. De volkscultuur en orale traditie van de eilanden spelen een grote rol in zijn werk. Ook beschrijft hij de geschiedenis, het landschap, het dagelijks leven en de multiculturaliteit van de Caraïben. Walcotts eigen gemengde afkomst (Afrikaans-Europees – van zijn moederszijde ook Nederlands: zij komt van Sint Maarten) speelt eveneens een belangrijke rol in zijn werk.
Het beroemdste werk van Walcott is het omvangrijke epos ‘Omeros’, dat bekend staat als één van de belangrijkste literaire werken uit de 20e eeuw en wordt gezien als een Caraïbische herschrijving van Homerus’ ‘Ilias en Odyssee’. In het epos worden zowel het koloniale verleden als het complexe heden van de eilanden onderzocht. Hij overleed op zijn geboorte-eiland.
Uit ‘Collected poems 1948 – 1984’ het gedicht ‘Liefde na liefde’.
Liefde na liefde
Er komt een tijd
dat je opgetogen
jezelf zal begroeten als je aankomt
bij je eigen deur, in je eigen spiegel,
en elk zal glimlachen bij de begroeting van de ander
en zeggen, ga zitten. Eet.
Je zult de vreemdeling weer liefhebben die je zelf was.
Geef wijn. Geef brood. Geef je hart terug
aan zichzelf, aan de vreemdeling die al je hele leven
van je houdt, maar die jij negeerde
voor een ander, die jou door en door kent.
Pak de liefdesbrieven van de boekenplank,
de foto’s, de wanhopige krabbels,
pel je eigen beeltenis van de spiegel.
Ga zitten. Geniet van je leven.
.
Met dank aan Wikipedia.
‘Liever het been dan het…’
Cees Nooteboom
.
Begin jaren tachtig van de vorige eeuw las ik zijn roman Rituelen en was meteen een fan van zijn werk. Dat hij ook poëzie schreef, daar kwam ik pas veel later achter. De hagenaar Cees Nooteboom (1933) heeft tientallen boeken op zijn naam staan, ontving talloze nationale en internationale prijzen voor zijn werk, werd in vele talen vertaald en wordt sinds jaar en dag genoemd als kanshebber voor de Nobelprijs voor de Literatuur. Uit de bundel ‘Vuurtijd, ijstijd; gedichten 1955 – 1983’ het gedicht ‘Liever het been dan het…’ over poëzie.
.
‘Liever het been dan het …’
.
Liever het been dan het vel, liever
het oog dan de tranen, liever ik
dan de anderen, liever geheimen,
het geslotene, liever de dichter.
.
Laten de anderen de heldere stelsels openen
en er in sterven.
Ik sluit de geheimen, en als enige,
sterf zelf.
.
Boris Pasternak
Russische poëzie
.
Boris Pasternak (1890 – 1960) was de zoon van een gewaardeerd kunstschilder Leonid Pasternak en de pianiste Rosa Kaufman. Hij groeide op in een kosmopolitisch en intellectueel milieu: tot regelmatige bezoekers van de familie behoorden onder anderen de componisten Sergej Rachmaninov en Alexander Scriabin, de dichter Rainer Maria Rilke en schrijver Leo Tolstoj. Boris studeerde muziek en filosofie en hij publiceerde gedichten van zijn 22ste. Later zei hij over dit werk dat het onrijp was. Hij werd wereldberoemd met zijn roman Dokter Zjivago. Onder meer door dit werk ontving hij in 1958 de Nobelprijs voor de literatuur.
Bij deze roman behoren een 25tal gedichten. Mede hierdoor wordt hij gezien als één van de grootste dichters van het post-revolutionaire Rusland. Pasternaks poëzie wordt gekenmerkt door een intens meebeleven met het gevoel van het onderwerp. Het gaat om de emoties, de extase van gevoelens. Zijn gedichten kenmerken zich door een hoge muzikaliteit. Kern van zijn poëzie is de metafoor die berust op een vluchtige associatie. Zeker in zijn beginperiode zijn de gedichten niet altijd even toegankelijk.
De hof Gethsemane
De sterren flonkerden wat onbekommerd
Maar er viel licht toch waar de bocht begon.
De weg lag om d’ Olijfberg heen gekronkeld
En daar beneden stroomde de Kedron.
De kleine weide stokte halverwege
En ging vervolgens in de Melkweg op.
De zilveren olijven liepen tegen .
De hemel met zijn stergewemel op.
Aan ’t einde bij een hof liet Hij hen achter
En zei dat Hij weer bij hen komen zou.
‘Blijf waken bij de muur,’ zei Hij, ‘en wacht er
Mijn ziel is diep bedroefd, tot stervens toe.’
En zonder weerstand deed Hij afstand van de
Almachtigheid en wonderdadigheid,
Als waren ’t dingen die Hij eenmaal leende.
Hij was nu even sterfelijk als wij.
De nachtelijke verte leek een oord van
Vernietiging en van het niet-bestaan.
De wereld was volkomen uitgestorven
En leven was slechts mooglijk in die tuin.
Terwijl Hij in de zwarte diepten staarde,
Zij waren leeg, geen eind en geen begin
Bloeddroppels zwetend, bad Hij aan Zijn Vader:
Neem deze drinkbeker van mij vandaan!
Hij bad en zie, zijn moeheid was te dragen,
Hij liep weer naar de schuur en zag terstond
Dat Zijn discipelen te slapen lagen,
Vlak langs de weg, in ’t priemgras op de grond.
Hij zei: ‘De Heer heeft jullie uitverkoren
Voor deze tijd, maar jullie slapen maar…
De Zoon des Mensen is de dood beschoren,
Hij geeft zichzelve over aan ’t gevaar.’
Direct daarop verschenen de verraders,
Met fakkels en met zwaarden toegerust.
Het waren slaven, vergezeld van Judas,
Met op zijn lippen de verraderskus.
De enige die weerstand bood was Petrus:
Hij sloeg het oor van een der slaven af.
‘Een twist wordt nooit door ’t zwaard beslecht,’ zei Jezus,
‘Dus steek dat zwaard weer in de schede weg.
Kan God de Vader mij geen eng’len zenden,
Zijn legioenen om mij bij te staan?
Dan zouden, zonder mij een haar te krenken,
Mijn vijanden weer spoorloos verder gaan.
Maar ’t levensboek is aan de bladzij toe
Die ’t liefste is van alle heiligdommen.
Al het geschrevene tot heden moet
Nu in vervulling gaan. Het zij zo. Amen.
De loop der eeuwen lijkt op een parabel
En kan in brand geraken, onderweg.
In naam van haar verschrikkelijke luister
Daal ik vrijwillig af in ’t smart’lijk graf.
En op de derde dag zal ik herrijzen.
Dan drijven eeuwen, als een karavaan
Van barges, zoals vlotten verder drijven,
Te mijnen oordeel uit het duister aan.’
.
Boris Pasternak in 1934 tijdens het eerste congres van Sovjet schrijvers
Met dank aan ‘Spiegel van de Russische poëzie’ en Wikipedia
Woorden
William Butler Yeats
.
Ik schreef al verschillende keren direct of indirect over William Butler Yeats (1865-1939), de Ierse dichter die werd geboren te Sandymount in de buurt van Dublin. Dat doe ik omdat, van alle Engelstalige dichters, ik hem tot één van mijn favorieten reken. Hoewel hij als zoon van een kunstschilder aanvankelijk naar de kunstacademie ging, besloot hij zich na drie jaar studie geheel aan het schrijven (poëzie, toneel) te wijden.
Yeats overleed in 1939 in Frankrijk, maar werd later begraven op het bescheiden kerkhof van het Ierse plaatsje Drumcliff bij Sligo. In een eerder bericht schreef ik al over mijn reis door Ierland en dat we, zonder het te weten maar gelukkig stond het op een bord, langs de begraafplaats reden waar hij begraven ligt.
Hij wordt gezien als één van de grootste dichters van Ierland, een land dat een meerdere voortreffelijke dichters heeft voortgebracht. In 1923 kreeg hij de Nobelprijs voor literatuur.
In de bundel ‘Al keert het grote zingen niet terug’ uit 1999 staat zijn gedicht ‘Words’ in vertaling van J. Eijkelboom. Hier het origineel en de vertaling.
.
Words
I had this thought a while ago,
‘My darling cannot understand
What I have done, or what would do
In this blind bitter land.’
And I grew weary of the sun
Until my thoughts cleared up again,
Remembering that the best I have done
Was done to make it plain;
That every year I have cried, ‘At length
My darling understands it all,
Because I have come into my strength,
And words obey my call’;
That had she done so who can say
What would have shaken from the sieve?
I might have thrown poor words away
And been content to live.
.
Woorden
Ik dacht een tijd geleden:
‘Mijn lief kan niet begrijpen wat
ik gedaan heb of wat stand hield
in dit blind bitter land.’
En ik werd lusteloos in de zon
tot mijn denken op ging klaren
en ‘k mij herinnerde dat wat ik kon
gedaan werd om het duidelijk te maken;
dat ik elk jaar maar riep: ‘Eindelijk
begrijpt mijn lief dit allemaal
daar ik mijn wasdom heb bereikt
en meester ben over de taal.’
Wat was, had zij aldus besloten,
er afgevallen bij het zeven?
Ik had het pover woord misschien verstoten
en was content geweest met leven.
.
Zang Di over Seamus Heaney
Chinees eerbetoon aan Seamus Heaney
.
Toen de dichter en Nobelprijswinnaar Seamus Heaney in 2013 overleed werd er over de hele wereld veel over geschreven. Ook werd er in gedichten stil gestaan bij het overlijden van deze bijzondere dichter. Zo ook in China. Daar schreven verschillende dichters over hem in het Chinees en één van deze dichters was de in China bekende dichter Zang Di.
Hieronder zijn eerbetoon aan Seamus Heaney in dichtvorm in het Chinees en in het Engels. De vertaling is van Eleanor Goodman.
.
After the New Society for Wisdom
–in memory of Seamus Heaney 1939-2013
The love of Ireland. Far enough
but not unfamiliar. With every dig,
Ireland’s orchids follow
that new wisdom, and find in the language of loneliness
a supreme support. The deep green tips of leaves sway
the careful heart. How will the pistils trembling
in those worded intentions regard
this side of human life, now poetry’s prisoners.
As for the hole left by the digging, only sweat
can fill it. Only this kind of hole
leads to a deeper trust in this wearisome world.
Call the after-images—
they’ve already persisted this long
in a landscape set in the landscape. Love is ice.
If you don’t believe it, you can go see for yourself.
The last day of August came like an elephant.
Don’t look at me that way—for now, I’m blind.
Blind men for dark times.
As Delmore Schwartz, Humboldt’s model
in Humboldt’s Gift, painfully said—
“For like a gun is touch.” All grim,
but still you open the blacksmith’s oily shop curtain,
to teach me to be like a hammer, to trust in every touch.
.
随着那新鲜的深度协会
——纪念谢默斯·希尼( Seamus Heaney 1939- 2013)
爱尔兰的爱。足够遥远
但绝不陌生。每一次挖掘，
爱尔兰的兰，都会随着
那新鲜的深度，在孤独的语言中
找到美妙的支撑。深绿的叶尖摇动
一个细心。动摇的花蕊
在这样的口风中，会如何看待
人生的片面，已成为诗的俘虏呢。
至于挖掘留下的坑，只有汗水
才能填满。也只有这样的坑，
才能在时世的艰难中加深一次信任。
给倒影打一个电话吧——
既然它们已在风景中的风景里
坚持了这么久。爱是冰。
不信的话，你可以自己动手试一试。
八月的最后一天，像一头大象。
别这么看着我。我现在是个盲人。
这样的底线，就该有这样的盲人。
德尔默·施瓦茨，即“洪堡的礼物”中
洪堡的原型，他悲伤地说过——
“接触是一杆枪”。情况的确很严峻，
但是你，坚持掀开油腻的铁匠铺门帘，
教会我像铁锤一样，去信任每一次触摸。
.
