Site-archief
Kosmologie
Annemarie Estor
.
We leven in een rare tijd, het is een uitspraak die je eigenlijk niet meer kan doen, te platgetreden, te vaak en teveel gebruikt om naar de huidige stand van zaken in de wereld te verwijzen. Dat ga ik dan ook niet doen maar het heeft me wel aan het denken gezet over hoe wij als mensen leven, wat we aanrichten op de planeet (ik heb me niet voor niks aangesloten bij de klimaatdichters) en hoe we over ons bestaan denken.
Deze gedachten kwamen bij mij boven toen ik het gedicht ‘Kosmologie’ las van Annemarie Estor (1973). Het gedicht staat in haar bundel ‘De bruidsvlucht’ uit 2020 waarover Jozef Deleu schreef: ‘Feestelijke gedichten, gekleurd door het vitalisme en het onheil van de tijd.’ En juist de combinatie van vitaliteit en onheil las ik in dit gedicht. Twee termen die juist ook goed bij deze tijd passen.
De eerste twee zinnen van het gedicht zijn meteen heel treffend vind ik, juist door de manier waarop de dichter hier aangeeft hoe klein en nietig we eigenlijk zijn, welke gedachte in de rest van het gedicht nog wordt versterkt. Kortom een gedicht van nu waarin de mens treffend wordt beschreven in twee kleine zinnen: Wij loensen om ons heen / als poppen met knopenogen.
.
Kosmologie
.
Het universum is een fles Beaujolais
met onderin een paysage,
wat schaapjes en gras,
gestippelde paarden in een grot,
en wij op de péage langs een dorp,
in deze nacht, zoevend langs de bijna-tijd,
de mogelijkheid tot vuurwerk,
manden vol ambachten,
keukens met koperen pannen,
en op de fles hebben de goden
aangeschoten sterrenbeelden gedoodled.
.
Wij loensen om ons heen
als poppen met knopenogen
naar al die fijnzinnige tekeningen,
al hun betekenissen,
naar heel die braamkleurige kosmos
waarin de werelddelen worden vertekend
door flashende bollingen, dolle groothoeken
façon de Venise uit Constantinopel
en we zien ongelukken passeren, trollen grijnzen,
ratten hopen, we vangen zelfs glimpen op
van vrijages op campings,
van de wellustige namen van dorpen,
van Afrodites jarretelles
en van haar werkelijke leeftijd.
.
New York
Gedicht over Broadway
.
Een aantal keren was ik in New York en vanaf de eerste keer was dit een van mijn favoriete steden in de wereld. Volgens mij kun je er elk jaar terugkomen, je hele leven lang, en dan nog ontdek je steeds nieuwe dingen, straten, musea, en mensen. Want New Yorkers zijn geen doorsnee Amerikanen. Een van de eerste dingen die ik ging bekijken op mijn eerste trip naar New York was Broadway, het veel bezongen en beschreven theaterhart van de stad.
Dichter Claude McKay schreef een prachtig gedicht over Broadway (wat ooit, toen New York nog Nieuw Amsterdam heette de Brede weg was) met de passende titel ‘On Broadway’.
.
On Broadway
.
Voordrachtskunst
Een korte handleiding
.
Volgens de auteur van het boek ‘Poëzie als woordspel’ heeft Nederland de meeste beoefenaars van de dichtkunst per vierkante kilometer. Of dat waar is durf ik niet te zeggen maar gezien de vele poëziepodia en de dichters op internet en de sociale media zou het zomaar kunnen. Steeds meer dichters willen hun poëzie niet alleen schrijven maar ook ten gehore brengen. En daar gaat het nog wel eens mis. Voordragen is een kunst die niet iedereen van nature beheerst.
Daarom hier een aantal hints, tips en trucs die ik tegenkwam in mijn poëzie-archief. Een aantal jaren geleden organiseerde stichting Ongehoord! een workshop voordragen waar deze tips en trucs aan de orde kwam.
De basishouding
Het lichaam.
- Zet je voeten parallel naast elkaar op de grond (tussenruimte ongeveer 15 cm, tenen naar voren)
- Hou de knieën iets gebogen, dus niet op slot (de knieën moeten evenwijdig boven de voeten gebogen worden)
- Zet het bekken boven de lijn van de knieën en voeten.
- Span de buikspieren iets aan, bounce een aantal keren
- Maak de borst lang en breed
- Trek de schouders op, span ze daarna aan en laat ze los zodat ze vanzelf ontspannen
- Span de armen aan en laat ze daarna ontspannen hangen
- Maak de nek lang
- Zorg dat de kruin van je hoofd recht op de lente as van je lijf staat
- Trek je wangen in, blaas je wangen op, en kauw net alsof je een enorm stuk kauwgom in je mond heb, ontspan je gezicht
Om beeldend te kunnen presenteren of voordragen is het belangrijk om je gedicht te analyseren:
- Sfeer
- Beelden
- Emoties
- Personages
Lees je gedicht een paar keer door desnoods hardop.
- Welke kleuren zie je in het gedicht?
- Welke geluiden hoor je in het gedicht?
- Welke geuren heeft het gedicht in zich? Welke geur overheerst?
- Welke mensen komen in het gedicht voor? Hoe zien ze eruit?
- Welke emoties worden er in het gedicht beleefd en door wie?
- Hoe ruikt het in het gedicht?
Zo maar een aantal aanbevelingen om mee te oefenen wanneer je onzeker bent over je voordracht of wanneer je deze wilt verbeteren. Leer je gedichten zoveel mogelijk uit je hoofd zodat je, tijdens je voordracht, oogcontact kan maken met het publiek. Let op de muzikaliteit, het ritme en het metrum van het gedicht.
Het gedicht ‘Een dichter’ van A. Marja uit ‘Traject’ uit 1955 biedt allerlei aanknopingspunten om bovenstaande vragen te stellen en te beantwoorden.
.
Een dichter
.
In deze nacht word ik opnieuw bespeeld
door wat kan komen in een ver verschiet,
gekweld zoek ik de vorm maar vind die niet
en voel mij als in vezelen verdeeld.
.
Het geeft meer onbehagen en verdriet
dan wat er overdag toch al aan scheelt:
oude kwetsuren, die het leven heelt,
zoals men troostend zegt, doch zelden ziet.
.
Was ik maar zuiver, was ik maar alleen
het protoplasma dat ik lig te zijn,
maar ergens trekt de treiterende pijn
die ik wel geest moet noemen er doorheen,
en die misschien ook deze nacht verbindt
met weer een nacht, waar ik de vorm in vind.
.
Wakker vallen
Recensie
.
Els de Groen ken ik van een optreden bij Ongehoord! in december 2016. Dat Els de Groen nogal wat in haar mars heeft blijkt uit de uitgebreide biografie op haar website http://www.elsdegroen.nl/ . De vele boeken die Els de Groen schreef (voor volwassenen en kinderen) zijn tot nu toe 27 maal vertaald, in 13 talen, en er zijn wereldwijd 1.750.000 exemplaren van verkocht. Centrale thema’s in haar werk zijn onze omgang met macht, vrijheid en verantwoordelijkheid. In de vrijheid van onze keuzes ligt ook de beperking van onze vrijheid besloten.
Nu is haar nieuwe dichtbundel ‘ Wakker vallen’ gepubliceerd bij uitgeverij In de Knipscheer. Ook in deze bundel komen de centrale thema’s uit haar eerdere werk terug maar daarover straks meer. De bundel is mooi uitgegeven, in vele kleuren met illustraties (op 1 na) van Els zelf. Het lettertype van de titels daar ben ik persoonlijk niet zo enthousiast over, die doet wat gedateerd aan. Maar dat er verder veel aandacht aan het uiterlijk van de bundel is geschonken is bewonderendswaardig. Mooie kwaliteit papier, goed formaat, met extra voor en achterflap met informatie. Op de extra flap aan de voorpagina schrijft Els een verklaring van de titel:
Britten en Fransen vallen verliefd, fall in love, tombent amoureux, Nederlanders vallen in slaap. Wakker vallen doet niemand. Waarom eigenlijk niet? Waarom sluiten we vriendschap als we openen bedoelen? Waarom is vogelvrij allerminst vogelveilig? Taal is boeiende materie. Wie woorden kantelt, verandert het perspectief en daarmee zijn kijk op de wereld. Wakker vallen is meer dan een spel met de taal. De vorm tornt aan de inhoud en wakkert je verbeelding aan. Dat is een heilzaam proces.
De inhoud van dit stuk tekst kan ik zeer waarderen maar maakt de bundel deze woorden waar? Dat Els in ‘ Wakker vallen’ met taal speelt is duidelijk maar het blijft wat betreft die ‘kanteling’ toch vooral bij de voorbeelden zoals ze hierboven noemt. Niet dat dat erg is, haar poëzie is helder, goed leesbaar en beschrijvend zoals in het hoofdstuk ‘ Mensen’ in het gedicht ‘ Deskundige’:
Hij krijgt een glaasje water en
dezelfde stoel als gewone gasten
maar wanneer hij plaatsneemt is het op een troon en
houdt hij een rede in
zijn dasspeldmicrofoon.
Els achtergrond als Europarlementariër en schrijver en de thema’s waarmee ze zich al jaren bezighoudt komen vooral naar voren in het hoofdstuk ‘ Macht en Onmacht’. Hierin komen het rechtvaardigheidsgevoel en de democratische waarden van Els de Groen duidelijk naar voren in gedichten over recht, politici, solidariteit en staatshoofden. Daarnaast put ze uit eigen ervaring vanuit de reizen die ze maakte in de gedichten over Aleppo, Gaza, Sarajevo en Kaapstad. Maar ook haar woonplaats Nijmegen wordt niet over geslagen.
De gedichten in deze bundel zijn geen doorwrochte gedachten-experimenten, ze zijn niet doorspekt van symboliek en er staan geen vaste of ingewikkelde versvormen in. Ze maakt zo nu en dan gebruik van rijm (eindrijm, binnenrijm) en alliteraties en afbrekingen worden slechts sporadisch gebruikt. Hier is een dichter aan het woord die wat te vertellen heeft, die een boodschap aan de wereld wil sturen en vooral de inhoud laat prevaleren in haar poëzie.
Deze bundel bevat vele kleine schilderijtjes in woorden in gewone taal met hier en daar een twist. Els haar belezenheid en haar woordenrijkdom maken haar poëzie interessant en genietbaar.
Uit deze bundel het gedicht ‘Trump’ dat eerder ook in het literair tijdschrift Extaze verscheen.
.
Trump
.
Ook orkanen krullen hun lippen
als ze vanbinnen koken
en in vuilbekkerij toch hun
mond weer voorbijpraten.
.
Ook orkanen hebben hun ogen
diep in windstille zakken
en zijn blind voor de schade
die hun armen aanrichten.
.
Ook zeeën schikken hun kapsels
op de kop van de wereld
broeierig van gedachten aan geld
als water – smeltwater wordend.
.
ZICHTBAAR ALLEEN 