Site-archief
Poëtisch reisjournaal
Willem Brandt
.
Willem Simon Brand Klooster (1905-1981), was een Nederlandse dichter, schrijver, journalist en vrijmetselaar, die bekendstond onder het pseudoniem Willem Brandt. Hij was ook medewerker van een aantal literaire en culturele tijdschriften zoals Opwaartsche Wegen en De Vlaamse Gids.
Onder de naam Willem Brandt publiceerde hij vanaf 1937 tientallen boeken en bundels met thema’s uit de vrijmetselarij, Indonesië in het algemeen en het jappenkamp in het bijzonder. In 1927 vertrok hij naar Nederlands-Indië waar hij redacteur van de Deli Courant werd. Bij deze krant werkte hij zich binnen vijf jaar op tot hoofdredacteur. Tijdens de Tweede Wereldoorlog kwam Willem Brandt in een Japans concentratiekamp terecht. Hij schreef er zijn bundel ‘Binnen Japansch prikkeldraad’.
In de bundel ‘Het land van terugkomst’ reist Willem Brandt terug naar Indonesië en de plekken waar hij voor en tijdens de oorlog verbleef. Er is niet heel veel Indische poëzie bekend. Ik schreef al eerder over ‘Album van de Indische poëzie’ en een stuk over Tj, A. de Haan en natuurlijk de poëzie van J. Slauerhoff maar als je dit afzet tegenover de tijd dat we Nederlands Indië kolonialiseerde, dan is het niet veel.
‘Hel land van terugkomst’ met als ondertitel ‘een Indonesisch reisjournaal in poëzie’ is precies wat het beloofd; een reisjournaal langs de plekken waar Brandt destijds leefde en woonde. De bundel vormt een afwisselend nostalgisch en ontroerend souvenir, herkenbaar voor toeristen die Indonesië aandoen voor een reis. Of zoals op de achterflap te lezen staat: Het land van terugkomst is een even teder als filosofisch document, geschreven door een auteur die in zijn vroegere poëzie de sfeer van het Oosten reeds meermalen pregnant en uniek gestalte gegeven heeft.
Uit de bundel gedichten met titels als ‘Stille kracht’, ‘Moesson’, ‘Hotel des Indes’, ‘De dessa’, ‘Medan’ en ‘Japans kamp’ koos ik voor het gedicht ‘Jakarta Kota’ (ook wel de oude stad genoemd) omdat daar voor mij heel duidelijk de sfeer van Jakarta naar voren komt.
.
Jakarta Kota
.
De houten schepen in de oude haven
liggen er nog als in de compagniestijd,
de ophaalbrug, wachthuis, getrapte gevels;
alleen de kooplieden, volumineus
in bombazijn met stoeten van bedienden
zijn uitgeteld door koorts, jicht en ’t graveel.
.
Op Pasar Ikan woelt het leven voort,
geruchtloos wemelen zachte javanen
door smalle gangen, bitterzoete geur
van zwarte koffie, rudjak, zoute vis,
nangka en durian, volgetaste warongs
dèngdèng en tjabé rawit, hot like hell.
.
O Tjalie Robinson, brave sabreur,
het is alsof ik hier in iedere steeg
je schim ontmoet, herrezen uit de zee
van Indonesië, en je stem kan horen
tegen het heimwee als ik weer moet gaan:
wassalam, oude Nimrod, pukul terus!
.
Aad Nuis
Dichter bij de dood
Heidi und Peter
Elma van Haren
Catharina Blauwendraad
Gehangene
.
De VSB poëzieprijs is tussen 1994 en 2018 georganiseerd. Deze jaarlijkse prijs was bedoeld voor de bekroning van een bundel Nederlandstalige poëzie, die voor het eerst in boekvorm gepubliceerd werd in het jaar voorafgaande aan het jaar waarin de uitreiking van de prijs plaatsvindt (dus bundels uit 2017 konden meedoen in 2018). Elk jaar werd door de organisatie een bundel met gedichten gemaakt uit de bundels die dat jaar meededen met de prijs. De samenstelling was steeds door iemand anders (niet noodzakelijk een dichter).
In 2011 werden de gedichten gekozen door Maaike Meijer en de gedichten zijn zeer uiteenlopend. Ik koos voor een gedicht van een dichter die ik nog niet kende Catharina Blauwendraad. Ik heb gezocht maar heel veel informatie is er over haar niet te vinden. Ze is dichter (haar bundel ‘Beroepsgeheim’ uit 2009 deed, verassend genoeg mee met de VSB Poëzieprijs 2011), vertaalster van de poëzie van Pablo Neruda, docent, trainer en schrijfster van literair tijdschrift De Tweede Ronde.
Uit haar bundel ‘Beroepsgeheim’ komt het gedicht ‘Gehangene’.
.
Gehangene
.
De kleinste engel in de boom
was zijn cadeau; hij was een soort
van verre oom, de eerste die
aan mij gerichte brieven schreef
en als de dood op afstand bleef.
.
Nog steeds in leven, ongeneeslijk
en toch: met Kerst denk ik aan hem.
,
Geboren worden
Anton Korteweg
.
Afgelopen week kreeg ik het bericht dat een collega van me was bevallen van een zoon. Ik moest toen meteen denken aan een gedicht dat ik in de bundel ‘Enfin’ van Anton Korteweg uit 2021 had gelezen daags daarvoor. In de Poëzieweek kreeg je de bundel van Ramsey Nasr gratis bij aankoop van poëzie. Nu stond de bundel van Anton Korteweg al even op mijn verlanglijstje, helemaal nadat ik hem had horen voordragen in september 2021 op de Leidse Poëzienacht dat werd georganiseerd door Fields of Wonder.
Anton Korteweg is dichter en neerlandicus die van 1979 tot 2009 hoofdconservator (directeur) was van het Nederlands Letterkundig Museum en Documentatiecentrum in Den Haag. Sinds zijn debuut in het literair tijdschrift Tirade in 1968 heeft Anton Korteweg met regelmaat dichtbundels gepubliceerd. Zijn poëzie kenmerkt zich door de ironische beschrijving van kleine gebeurtenissen, die gevoelens van melancholie oproepen. Zijn enigszins afstandelijke stijl bedient zich van woordspelingen en archaïsmen en een alledaagse woordkeuze voor verheven onderwerpen. Voor zijn poëzie werd Korteweg in 1986 de A. Roland Holst-Penning toegekend.
Het gedicht waaraan ik moest denken is getiteld ‘Geboren worden: over hoe je er ook naar kunt kijken’ en is grappig maar helemaal waar.
.
Geboren worden: over hoe je er ook naar kunt kijken
.
Negen maanden later
moet je er toch echt uit,
hoe goed je het ook naar je zin hebt.
.
Je hebt er dan al bij al
veel langer gewoond dan je vader.
Die bleef altijd maar even.
.
Ze is wel jouw huis, maar het moet;
haar nood wordt gewoon te hoog.
.
Je wordt een uit de klei
je ondergang tegemoet
gedwongen regenworm.
.
Je vader maakt een beginnetje,
je moeder schenkt je de dood.
.
Dichter over dichter
Wiel Kusters en Hans Faverey
.
In de bundel ‘Velerhande gedichten’ van Wiel Kusters (1947) uit 1997 staan verschillende gedichten die hij schreef voor of over andere dichters. Zo is het gedicht ‘Souvenirs’ een gedenkgedicht voor dichter Hans Faverey (1933 – 1990) dat Kusters schreef op verzoek van het literaire tijdschrift Tirade. Hans Faverey was een Nederlands dichter van Surinaamse afkomst. Hij was verbonden aan de faculteit psychologie van de Rijksuniversiteit Leiden als wetenschappelijk medewerker.
Faverey vond zichzelf een dichter in de autonomistische poëzietraditie en hoewel zijn werk vaak als ‘moeilijk’ werd gezien bestreed hij dat, “zo moeilijk is het allemaal niet”. Voor zijn werk ontving hij de Poëzieprijs van de gemeente Amsterdam (1969), de Jan Campertprijs (1977) en de Constantijn Huygens-prijs (1990).
.
Souvenir
.
De schoot waarin zich wiegen laat
een man,
totdat de plecht de spiegel raakt:
gestrand.
,
Zee die zich tot golfslag kromt,
haar rug.
Land vanwaar de vloed opkomt,
geen brug.
.
Vakantieliefde
Dubbel-gedicht
.
Over reizen en over liefde zijn vele gedichten en zelfs bundels vol geschreven. Gedichten over liefdes op reis zijn wat schaarser. Maar ze zijn er. Daarom vandaag in de categorie ‘Dubbel-gedicht’ de vakantieliefde, of in dit geval de vakantieflirt want de liefde is kort, vluchtig maar intens.
Het eerste gedicht is van Esther Jansma (1958) en is getiteld ‘Vakantie-flirt’. Het gedicht komt uit het literair tijdschrift ‘De Tweede Ronde’ uit 1985. Het tweede gedicht is van Simon Carmiggelt (1913-1987) en is getiteld ‘Verliefde reiziger’. Het gedicht komt uit ‘De gedichten’ uit 1999.
.
Vakantie-flirt
.
Witter dan zout ligt boven zee
het labyrint van oude trappen
waar wij, bij toeval uit de nacht
ontstaan, de ronde van toeristen
gaan en pizza eten.
.
Ons gesprek spoelt af en aan
tegen de stadsmuur van Sperlonga.
.
Wat jouw gezicht voor mij betekent
blijft onzeker, wel weet ik
hoe in dit licht mijn lichaam staat
en hoe jij rekent.
.
Verliefde reiziger
.
In ’t kust-pension kwam liefde hem bezoeken.
Zij at haar visje en zijn hart werd warm.
De zoutpot gaf hij haar met blijde charm
en hij sprak Engels zonder een woord op te zoeken.
.
Zijn lieven thuis geraakten in het duister,
want in zijn knieën kwam een oud gevoel.
Hij schertste wervend naar zijn zondig doel.
Zijn nieuwe pak gaf hem ’n ongekende luister.
.
Eerbiedig keek ze naar de stempels in zijn pas,
het werd haar prentenboek – een meisjesdroom.
Haar kus bleek kinderlijk; het vreemd idioom
dwong hem alleen te melden dat ze lovely was.
.
Bij ’t afscheid werd geweend; op zo’n station
spant alles samen tegen een romantisch slot.
Hij reed naar huis en voelde zich een vod,
maar leerde spoedig, dat hij snel vergeten kon.
.
De dood in de pot
De Gids
.
In De Gids, literair tijdschrift nummer 2 van 2019 staat een bijzonder gedicht van Hannah van Binsbergen (1993). Zij publiceerde de dichtbundel ‘Kwaad gesternte’ (2016) waar ze in 2017 de VSB Poëzieprijs mee won, en ‘Mijn leven is een schetsblad’ (2017). Daarnaast schrijft Hannah romans. Het gedicht ‘De dood in de pot’ dat in De Gids verscheen is een opmerkelijk gedicht door de vorm die Hannah hiervoor gekozen heeft. Tussen de coupletten staan steeds een refrein dat is opgebouwd uit een aantal tweeregelige rijmende zinnen. In die zin lijkt de opbouw van dit gedicht wat op een liedje, waarbij de tweede helft van het gedicht/lied de strakke lijn van couplet, refrein, couplet, refrein wat loslaat. De refreinen zijn daar ook drieregelig waarna het gedicht/lied toch weer eindigt met refreinen en een couplet.
.
De dood in de pot
.
Vrienden, wat eten we vanavond?
We eten een gedicht met spek.
Het gedicht was al oud, is zonder schreeuw gestorven
Hij heeft jarenlang een oude kar getrokken, vel over been maar mans genoeg
Hij was blij om te gaan, hij zou het zo willen
dat ons bloed zijn laatste rustplaats is
en onze stront natuurlijk, maar stront voedt de aarde
uit gebarsten grond groeit geen gedicht.
.
Een ware zanger van de massa
zingt zijn liedjes aan de kassa
.
De eter blieft zijn rapen gaar
de stem van ‘t volk is koen en klaar.
.
Volgt onbegrip toch onverhoopt
dan wordt de zanger opgeknoopt.
.
En het spek, waar komt het spek vandaan?
Dat wil ik best vertellen, vriend,
maar ik weet niet of je galgenspek lust
het kan voor rare dromen zorgen en het smaakt zo zoet,
dat kan niet kloppen maar iets anders was er niet te koop
en de slager zei dat alles op was
dat de staat alleen nog slachten mag.
.
Altijd uitverkoop, altijd vrede
zo’n hart is niet van deze tijd
.
staakt uw geklaag, begint uw bede!
Elk vermoeden wordt een feit.
.
Aan de kassa is het druk
het eten op, de borden stuk
.
Als iedereen is uitgegeten
Is de maaltijd snel vergeten.
.
Alleen de woorden roeren me tot tranen
het naakte vlees kan niets meer doen. Het bloedt niet eens
staat dichter bij mijn eigen bloed dan bij het zijne
en wie ben ik om goed vlees af te slaan?
.
Bidders van beden en zangers van oden
Horen bij niemand, zijn levende doden
Wie een eerlijk lied wil laten klinken
moet zich eerst maar in de gracht verdrinken
.
Het eten op, de borden stuk
de rechtstaat staat weer onder druk
en al het goede is per ongeluk.
.
Wandelend naar een waartoe in drommen
slang schiet door het landschap
als dromen
als geld
.
Een oog in de stroom zegt zie jou,
zie jou en jij bent
goed
maar het was niet goed.
.
Mouwen opstropen of broek ophijsen
als iedereen zijn deel komt eisen?
.
Als iedereen is uitgegeten
is de maaltijd snel vergeten.
.
Zijn geest in de hemel, zijn vlees in mijn maag
Als hij bezwaar heeft komt hij maar omlaag.
.
Voor woorden alleen betaal ik in tranen.
Voor het vlees betaal ik met het wisselgeld
dat ik aan het einde van mijn leven waard ben
in strijd
in een licht dat tussen mijn tanden doorschijnt
waarbij ik een nieuw gedicht kan lezen
als ik jouw gedicht op heb.
.
Dichter voor dichter
Anton Korteweg
.
Een van de laatste keren dat ik live dichters hoorde voordragen was in Leiden. Dat was bij de Leidse Poëzienacht. Daar droeg onder andere Anton Korteweg voor en ik moet zeggen, zeer naar mijn genoegen. De poëzie verfijnd en grappig, de voordracht rustig en aangenaam. Nu is bij uitgeverij Meulenhoff de bundel ‘Enfin’ verschenen. Vijftig jaar na zijn debuut een nieuwe bundel met vijftig gedichten ter ere van dit jubileumjaar.
Korteweg (1944) debuteerde in 1968 in het literair tijdschrift Tirade en in 1971 met de bundel ‘Niks geen Romantic Agony’. Zijn poëzie werd aanvankelijk gekenmerkt door de beschrijving van kleine alledaagse gebeurtenissen en de melancholische gevoelens waaraan deze appelleren. Daarbij speelt de ironisering van deze gevoelens een rol die bereikt wordt door dubbelzinnig taalgebruik en toespelingen op verheven onderwerpen in een alledaagse context. Korteweg was jarenlang conservator van het Lettrkundig museum, hij verzorgde bloemlezingen en was poëzierecensent.
En nu is er dan zijn jubileumbundel ‘Enfin’ waarin ik een gedicht tegen kwam dat hij schreef voor een andere dichter Luuk Gruwez. En hoewel de categorie getiteld is ‘dichters over dichters’ kun je in het gedicht wel degelijk lezen dat het hier over een andere dichter gaat.
.
Leve de poëzie!
(voor Luuk Gruwez)
.
Of ’t nou bij meneer Tintel was op ’t gym
-mijn leraar Nederlands in Dordt met maar een arm-
of in de bloemlezing Dichters van dezen tijd,
als knaap was ik verrukt: beminde je een vrouw,
ontkwam je aan de dood en werd je even
weggerukt uit het aards bestaan. Net wat ik wou.
Ed. Hoornik kon na dit verrukkelijk perspectief
als favoriete dichter niet meer stuk;
dat kwam ook door zijn kleine dochter van Jaïrus,
van wie het dode haar een tijdje zonder zwier was.
.
Een jaar of vijftien later, pasgetrouwd, las ik
bij een gerespecteerd collega, ‘k zeg niet wie
over een voelspriet in een warme schacht
gretig de lust van de geslachten aftastend
tot aan het oerslijm. ‘k Kreeg het Spaans benauwd
en dankte God: ik had al nageslacht.
.
Weet je nog hoe je moet drijven?
Sanne de Kroon
.
In 2020 deed dichter Sanne de Kroon (1997), Master of Arts Taalwetenschappen en dichter, mee met de Nijmeegse Literatuurprijs. De Nijmeegse Literatuurprijs is een initiatief van De Gelderlander, de Openbare Bibliotheek Zuid-Gelderland, Nieuwe Oost | Wintertuin, Poëziecentrum Nederland en literair tijdschrift Op Ruwe Planken. Het geheel staat onder leiding van de Stichting Literaire Activiteiten Nijmegen.
Het doel van de Nijmeegse Literatuurprijs is literair talent uit Nijmegen en omgeving een duwtje in de rug geven. De beste inzendingen worden gepubliceerd, winnende auteurs worden aan een podium geholpen. De winnaar van de hoofdprijs krijgt 250 euro. De ingezonden teksten werden kritisch bekeken door een jury. Uit de longlist van 11 inzendingen werd een shortlist gekozen van drie auteurs: Dat zijn Sanne de Kroon (met drie gedichten), Tamar Slooves (met het verhaal ‘Daar praten we niet over’) en Esther van Raay (met het verhaal ‘Dirk’). De jury bestond in 2020 uit Heidi Koren (schrijver/dichter), Frederik van Dam (Radboud Universiteit) en Marijn Hogenkamp (uitgeverij Atlas Contact).
Tamar Slooves werd winnaar maar Sanne de Kroon ( die de publieksprijs kreeg) werd tweede met haar gedichten. Over het gedicht ‘Weet je nog hoe je moet drijven?’ schreef de jury: Met het tweede gedicht zet deze dichter de lezer meteen bij de eerste regel stil. “Mijn vader leeft al een jaar onder water”. Het is raak. ‘Weet je nog hoe je moet drijven?’ laat zien waar geworsteld
wordt en hoe dat eruit ziet vlak voordat iemand kopje onder gaat. Korte zinnen, boordevol oersterke beelden. Met dit gedicht toont de inzender zich dichter en dat smaakt naar meer!
.
Weet je nog hoe je moet drijven?
.
Weet je nog hoe je moet drijven?
Mijn vader leeft al meer dan een jaar onder water.
De dagen drijven aan hem voorbij.
Soms kan hij ze grijpen.
.
Laten we samen een metafoor bouwen,
die sterk genoeg is om je gewicht te dragen.
Moeilijk zal het niet zijn, want
je wordt met de dag lichter.
.
Je praat steeds meer over anorexia.
Niet voor jezelf, maar
er zijn mensen die zich helemaal niet goed voelen,
zonder dat daar een reden voor is.
Ze draaien hun schouders als ze door een deur moeten,
denkend dat ze niet zullen passen.
.
Maar papa, we weten toch al lang dat happiness
een theesmaakje is,
dat je plafond een magneet is en elk bed
gemaakt is van blijfzand.
Iedere keer dat je opstaat,
is een kleine overwinning.
Op een dag zal ik een enorme broccoli in de tuin planten,
die diepe wortels zal maken die alles zullen overwoekeren.
Mijn vader zal hem in minuscule stukjes snijden.
Bouillonblokjes uit zijn wikkels halen en
op zijn handen laten smelten als bruisballen.
En eindelijk zal alles soep zijn.
.
ZICHTBAAR ALLEEN 