Site-archief
Voordrachtskunst
Een korte handleiding
.
Volgens de auteur van het boek ‘Poëzie als woordspel’ heeft Nederland de meeste beoefenaars van de dichtkunst per vierkante kilometer. Of dat waar is durf ik niet te zeggen maar gezien de vele poëziepodia en de dichters op internet en de sociale media zou het zomaar kunnen. Steeds meer dichters willen hun poëzie niet alleen schrijven maar ook ten gehore brengen. En daar gaat het nog wel eens mis. Voordragen is een kunst die niet iedereen van nature beheerst.
Daarom hier een aantal hints, tips en trucs die ik tegenkwam in mijn poëzie-archief. Een aantal jaren geleden organiseerde stichting Ongehoord! een workshop voordragen waar deze tips en trucs aan de orde kwam.
De basishouding
Het lichaam.
- Zet je voeten parallel naast elkaar op de grond (tussenruimte ongeveer 15 cm, tenen naar voren)
- Hou de knieën iets gebogen, dus niet op slot (de knieën moeten evenwijdig boven de voeten gebogen worden)
- Zet het bekken boven de lijn van de knieën en voeten.
- Span de buikspieren iets aan, bounce een aantal keren
- Maak de borst lang en breed
- Trek de schouders op, span ze daarna aan en laat ze los zodat ze vanzelf ontspannen
- Span de armen aan en laat ze daarna ontspannen hangen
- Maak de nek lang
- Zorg dat de kruin van je hoofd recht op de lente as van je lijf staat
- Trek je wangen in, blaas je wangen op, en kauw net alsof je een enorm stuk kauwgom in je mond heb, ontspan je gezicht
Om beeldend te kunnen presenteren of voordragen is het belangrijk om je gedicht te analyseren:
- Sfeer
- Beelden
- Emoties
- Personages
Lees je gedicht een paar keer door desnoods hardop.
- Welke kleuren zie je in het gedicht?
- Welke geluiden hoor je in het gedicht?
- Welke geuren heeft het gedicht in zich? Welke geur overheerst?
- Welke mensen komen in het gedicht voor? Hoe zien ze eruit?
- Welke emoties worden er in het gedicht beleefd en door wie?
- Hoe ruikt het in het gedicht?
Zo maar een aantal aanbevelingen om mee te oefenen wanneer je onzeker bent over je voordracht of wanneer je deze wilt verbeteren. Leer je gedichten zoveel mogelijk uit je hoofd zodat je, tijdens je voordracht, oogcontact kan maken met het publiek. Let op de muzikaliteit, het ritme en het metrum van het gedicht.
Het gedicht ‘Een dichter’ van A. Marja uit ‘Traject’ uit 1955 biedt allerlei aanknopingspunten om bovenstaande vragen te stellen en te beantwoorden.
.
Een dichter
.
In deze nacht word ik opnieuw bespeeld
door wat kan komen in een ver verschiet,
gekweld zoek ik de vorm maar vind die niet
en voel mij als in vezelen verdeeld.
.
Het geeft meer onbehagen en verdriet
dan wat er overdag toch al aan scheelt:
oude kwetsuren, die het leven heelt,
zoals men troostend zegt, doch zelden ziet.
.
Was ik maar zuiver, was ik maar alleen
het protoplasma dat ik lig te zijn,
maar ergens trekt de treiterende pijn
die ik wel geest moet noemen er doorheen,
en die misschien ook deze nacht verbindt
met weer een nacht, waar ik de vorm in vind.
.
Poëzie onderzocht
Wat resultaten
.
In 2017 is een uitgebreid artikel verschenen op de Leesmonitor over poëzie in Nederland. Bronnen van dit artikel zijn het onvolprezen onderzoek dat Kila van der Starre deed naar poëzie in Nederland (2017) en gegevens van de stichting Marktonderzoek Boekenvak. Een aantal interessante gegevens wil ik uit dit artikel met jullie delen.
Allereerst is er de conclusie dat vrijwel iedereen in Nederland weleens in aanraking komt met poëzie. Maar liefst 97% van de ondervraagden geeft aan dat dit het geval is. In de meeste gevallen is er sprake van ‘er zomaar tegenaan lopen’. Dit kan door het bezoeken van een bijzondere gelegenheid (huwelijk, begrafenis of speech 84%) maar ook in de openbare ruimte 72%. Naast dit onderzoek is Kila van der Starre verantwoordelijk voor https://straatpoezie.nl/ waarop al bijna 2200 gedichten te vinden zijn in de openbare ruimte. Daarnaast komt men poëzie tegen op televisie 72% en in tijdschriften en kranten respectievelijk 68% en 67%. Met de aanwezigheid van poëzie en de kans er mee geconfronteerd te worden zit het wel goed dus.
Dat mensen het waarderen wanneer ze op een dergelijke manier in aanraking komen met poëzie blijkt uit het cijfer dat ze hiervoor geven in het onderzoek, namelijk een 7. Andere manieren om in aanraking te komen met poëzie zijn via het lezen van poëziebundels die men heeft gekregen 40%, het zelf schrijven van poëzie (meestal voor een speciale gelegenheid) 45%, het beluisteren van poëzie op een besloten voordracht 66%! of via Internet wanneer men er naar op zoek gaat 35%.
Als het gaat om de verdeling man/vrouw dan blijkt uit de onderzoeken dat vooral vrouwen met poëzie bezig zijn; ze komen er meer mee in aanraking, lezen meer, luisteren vaker naar poëzie, schrijven zelf vaker poëzie en zoeken meer naar poëzie op het internet. Als ik kijk naar de reacties en volgers van mijn blog dan kan ik niet anders dan concluderen dat deze cijfers op waarheid berusten. Wanneer er naar leeftijd wordt gekeken is er niet veel verschil tussen de leeftijdsgroepen als het gaat om lezen, luisteren, schrijven, delen en opzoeken van poëzie. Alleen wanneer er gekeken wordt naar bijvoorbeeld de sociale media dan blijkt dat meer jongere mensen hier mee te maken krijgen. Op zichzelf vind ik dat geen opmerkelijke uitkomst. Ook het gegeven dat mensen met een HBO-WO opleiding vaker in contact komen met poëzie kan ik nog wel plaatsen.
In tegenstelling wat je misschien zou denken, namelijk dat poëzie een heel individuele ervaring is, blijkt dat Nederlanders poëzie het vaakst in een sociale context ervaren. Dit gebeurt veelal auditief. Denk hierbij aan speciale gelegenheden (zowel zoeken naar als ondergaan).
De belangrijkste reden waarom mensen poëzie willen ervaren zijn minder verrassend. Op nummer een staat het willen ervaren en geraakt willen worden door poëzie. Op twee staat het willen opzoeken van een gedicht voor een speciale gelegenheid en op drie staat dat men aan het denken wil worden gezet door een gedicht. Tot slot blijkt uit deze onderzoeken dat naarmate men bekender is met een gedichtsoort, hoe lager men het poëziegehalte vindt. Zo is 90% bekend met Sinterklaasrijmen maar wordt dit maar door 30% of minder al hoog poëtisch ervaren. Terwijl het Poëzieweekgeschenk en de dichter des Vaderlands minder bekend zijn (respectievelijk 36% en 45%) worden deze wel in hoge mate als poëtisch beschouwd (85% of meer).
Al met al interessante onderzoeken waarin voor mij best nog een aantal verrassingen zaten. Om na al deze cijfers en onderzoeksresultaten niet zomaar te eindigen zonder ook een gedicht te plaatsen hier nog een gedicht over poëzie van Hans Andreus (1926 – 1977) uit ‘Verzamelde gedichten uit 1983, over en voor u, de lieve lezer.
.
Voor de lieve lezer
.
De woorden der gemakkelijkheid,
woorden van rose sluimer,
kamer behangen met pastelkleurige dromen,
dat is de poëzie die u lust.
.
Volièrevogeltjes wapperen er in rond
en de meisjes hebben er een zeer zoete hals
en de dichter staat nimmer voor u
dan gekleed in het bleekblauwe avondkostuum
van de maan.
.
Maar de poëzie die wil zeggen
dat ons aller broeder de mens is
een ellendige broeder,
een koude zuster,
een slaande aarde-
en wellicht ook een verre zon van liefde,
maar deze alleen te bezichtigen middels
een zwart glaasje in het oog geplant,
.
die poëzie
eet u snel tegen, nietwaar?
.
En dat slechts een kiezel
de hemel parende met de aarde kan zien
dat hoort u maar hoort u niet-
.
en vouwt de op elkaar verliefde handen
en denkt: ach ik, ach ja en amen.
.
Het gezeefde gedicht
Nieuwe dichters
.
Al browsend op het internet kwam ik op de website http://www.hetgezeefdegedicht.be/ een website voor nieuwe dichters. Deze website, die onder redactie staat van Roel Richelieu Van Londersele en Charles Ducal, beide ervaren en publicerende Vlaamse dichters, richt zich op nieuwe dichters en debutanten die op zoek gaan op het Internet naar poëzie en daar vaak minderwaardig werk tegen komen dat geen voorbeeld kan zijn. De redacteuren passen een strenge selectie toe van ingekomen gedichten en willen door deze selectie een overzicht geven en een platform bieden aan nieuwe dichters die kwalitatief en waardevol werk produceren.
Zij doen dit door die selectie toe te passen, geselecteerde gedichten te plaatsen op deze website, een ontmoetingsplaats en podium te bieden op een jaarlijkse poëziedag en dichters die de selectie net niet halen te voorzien van opbouwende kritiek en tips. Op de site verder een overzicht van alle dichters van wie ooit een gedicht is geplaatst, de gedichten, bundels van dichters die een bundel hebben gepubliceerd bij een landelijke uitgeverij, een poëzieprijs en nog veel meer.
Uiteraard heb ik uitgebreid een kijkje genomen in de lijst met gedichten en daar koos ik een gedicht uit van Norbert De Meyer getiteld ‘Eigenwijs’.
.
Eigenwijs
.
er wapperde nog een vlinder voorbij
zomaar in de late klaarte van september
zei je dat het gewoon verblinding was
je had zwaluwen gezien op de toren
de gestreepte zon schopte je
de doodlopende straat op
waar mensen opgeschrikt naar binnen liepen
omdat schimmen grotesker zijn dan vals licht
je bent het natuurlijk niet met me eens
gestapelde woorden stuiken altijd in elkaar
laten gebarsten letters achter en mijn hese stem
die af en toe wat neuriet
.
Gratis poëzie
Op internet en als E-book
.
Ik schreef al eens over de fijne app Muze, de app die je maandelijks nieuwe gratis gedichten biedt op je telefoon of tablet. Maar er zijn meer mogelijkheden om gratis poëzie tot je te nemen. Natuurlijk gaat er niets boven het bezitten of het lezen van een dichtbundel van papier maar het moet gezegd, tegenwoordig zijn er zoveel meer mogelijkheden om poëzie tot je te nemen.
Zo biedt de digitale bibliotheek van Nederland (waartoe je gratis toegang hebt als je lid van de bibliotheek bent) een keur aan dichtbundels die je kunt lenen en lezen vanaf je telefoon, tablet of pc. En waar deze (leen) variant ophoudt gaan andere diensten verder. Zo is er de prachtige website gedichten.nl waar een keur aan gedichten staat te lezen van bekende en onbekende dichters.
Waar ik vandaag echter op wil wijzen zijn de wesbites waar gratis poëziebundel in E-book formaat worden aangeboden. Ook ik heb inmiddels twee (kleine) dichtbundels gepubliceerd op E-book formaat en deze zijn behalve via deze website ook te downloaden van de website http://ebook.gratis-downloaden.nu/2016-03-30/xx-xy-liefdesgedichten of via http://ebook.gratis-downloaden.nu/2014-07-23/winterpijn
Maar er zijn er meer. Als je googled op gratis E-books kom je er vast en zeker nog meer tegen. De kwaliteit en het aanbod is wisselend maar voor de poëzieliefhebber met een kleine beurs is dit zeer de moeite waard.
A billion wicked thoughts
Accidental poetry
.
Poëzie ontstaat soms op de meest onverwachte manieren. Hier een staaltje toevallige poëzie (accidental poetry) of wat het eigenlijk is, een ready-made. Twee jonge neurowetenschappers, Ogi Ogas en Sai Gaddam, hebben een revolutie ontketend in de wetenschappelijke studie van seksuele aantrekkingskracht. Alfred Kinsey was ooit de eerste in de jaren vijftig van de vorige eeuw die onderzoek deed naar het seksuele gedrag van 18.000 blanke middenklassers. Wat Gaddam en Ogas hebben gedaan is het gedrag van meer dan 100 miljoen mannen en vrouwen van over de hele wereld bestuderen. Zij deden dit met behulp van het Internet. Hun bevindingen staan in het boek ‘A billion wicked thoughts’.
Tijdens hun onderzoek kwamen ze soms bijzondere dingen tegen zoals deze zoekgeschiedenis van AOL gebruiker 2.027.068. Dit leest als een readymade gedicht.
.
Flarf
Ready mades of collages
.
Zoals je in de kunst de techniek van de collage hebt (zie hieronder een bijzonder fraai voorbeeld van I. Vos), zo heb je in de poezie ook iets dergelijks onder de naam Flarf. Een Flarf is een gedicht waarin zoekresultaten van het internet zijn verwerkt. Een Flarf kan helemaal bestaan uit deze teksten of ermee zijn gelardeerd.
Wikipedia geeft de volgende onstaansgeschiedenis van de Flarf:
“Eind 2000 stuurt de Amerikaanse dichter Gary Sullivan een gedicht in naar poetry.com, ‘één van die frauduleuze poëziewedstrijden’, zoals hij de Amerikaanse organisatie noemt. Hij wil hiermee protesteren tegen de onoorbare praktijk van het verlokken van de argeloze dichter tot publicatie van zijn of haar gedichten, door poetry.com uiteraard, tegen buitensporig hoge tarieven. Aangezet door de theorie dat elk gedicht, hoe slecht ook, met het oog op winstbejag per definitie door dit soort organisaties de hemel in wordt geprezen, zendt Sullivan het slechtste gedicht in dat hij kan bedenken. Hieronder volgen de eerste 10 regels van het gedicht ‘Mm-hmm’.
- Yeah, mm-hmm, it’s true
- big birds make
- big doo! I got fire inside
- my “huppa”-chimp(TM)
- gonna be agreessive, greasy aw yeah god
- wanna DOOT! DOOT!
- Pffffffffffffffffffffffffft! Hey!
- oooh yeah baby gonna shake & bake then take
- AWWWWWL your monee, honee (tee hee)
- uggah duggah buggah biggah buggah muggah
Drie weken later ontvangt Sullivan een lovende brief van poetry.com met een aanbieding om, tegen forse betaling, zijn gedichten in een ‘coffee-table quality book’ uit te laten geven met een ‘Arristock leather cover stamped in gold and a satin bookmarker’. Sullivan maakt van dit voorval gewag op een mailinglist en roept andere dichters op om eveneens ‘vreselijke’ gedichten in te sturen naar poetry.com. Enkelen, waaronder K. Silem Mohammed en Drew Gardner reageren positief. Ergens in deze beginperiode valt het betekenisloze woord flarf, dat al snel als benaming wordt opgepikt voor het ‘aanstootgevende, sentimentele en infantiele’ in de vreselijke gedichten. Zo ontstaat er begin 2001 een clubje dichters dat begint te experimenteren met flarf gedichten, waarbij het gebruik van Google als primaire bron van flarfteksten zijn intrede doet. Dit laatste heeft tot gevolg dat flarf steeds vaker wordt aangewend als aanduiding van de wijze waarop de poëzie tot stand komt in plaats van de aanvankelijke betekenis van ‘het infantiele, het domme’.”
In Nederland verscheen de eerste Flarfbundel in 2009 van Ton van ’t Hof getiteld ‘Je komt er wel bovenop’.
Ton van ’t Hof heeft een bijzonder leesbaar en interessant stuk geschreven over Flarfpoezie. Deze tekst werd op 27 april 2007 tijdens een avond in Perdu over Amerikaanse poezie gepresenteerd. De volledige tekst lees je hier: http://decontrabas.typepad.com/de_contrabas/Flarf_lezing.pdf
