Site-archief
Poëzieles
Lyceum Rotterdam voor Kunst, Wetenschap & Ondernemen
.
Pas geleden werd ik door Bart, een vriend gevraagd om bij hem op school (hij is docent Nederlands en Geschiedenis) een gastles te geven over poëzie. Afgelopen vrijdag was het zover en mocht ik voor twee brugklassen van het Lyceum Rotterdam voor Kunst, Wetenschap & Ondernemen bij de klassen 1C en 1F een gastles verzorgen.
Omdat het hier twee brugklassen betreft en een les maar 50 minuten duurt moest ik het kort en bondig houden en ik wilde de leerlingen zelf ook aan het werk zetten. Daarom heb ik gekozen voor een korte introductie over het kleine gedicht (of het korte gedicht), iets uitgelegd over drie vormen; de haiku, het elfje en de luule en vervolgens mochten de leerlingen een van deze vormen kiezen en er mee aan de slag.
De regels omtrent de haiku en het elfje zijn denk ik wel bekend. Haiku; drie regels met respectievelijk 5,7 en 5 lettergrepen per zin, waarbij een zintuigelijke ervaring naar voren komt. Elfje, een gedicht met 11 woorden waarbij de 1e zin 1 woord bevat, de 2e zin twee, de 3e zin 3, de 4e zin 4 en de 5e zin weer één woord dat een soort samenvatting geeft van de voorgaande zinnen.
De Luule is voor veel mensen denk ik onbekend omdat dat een vorm is die ik samen met mijn partner van Poetry Affairs in MUGzines heb bedacht. In het kort: Een Luule is losse, vrije vorm die niet gebonden is aan enige regel, het kan rijmen maar hoeft niet en heeft wel of juist geen titel. In de praktijk is een luule 3 tot 5 regelig maar kan ook korter of langer zijn. Een luule heeft een poëtische inslag en kan aanzetten tot nadenken of juist grappig zijn. Luule heeft een eigen instagramaccount @l.uule en is sinds de oprichting het kleinere zusje van MUGzines.
De leerlingen kozen alle drie de vormen, sommige maakte van elke vorm een voorbeeld en uiteindelijk hebben alle leerlingen van klassen 1C en 1F een gedicht ingeleverd bij mij.
In vrijwel elk gedichtje, of ze nu helemaal klopte met de regels of niet, zat wel iets bijzonders. Iets grappigs, iets persoonlijks, iets moois of juist iets verdrietigs. Volgens mij hebben de leerlingen van beide klassen dan ook begrepen waar poëzie om draait. En omdat ik heb hen beloofd heb van elke klas er een paar uit te kiezen die ik leuk, grappig, ontroerend of gewoon goed vind, hier drie voorbeelden uit klas 1C en 1F.
Uit klas 1C:
.
Een vliegtuig is geen tuig
want als het wel zo was
dan zouden we grotere
gevangenissen nodig hebben
(Luule)
.
De planten zijn blauw
huilend in de harde wind
het gras is roze
(Haiku)
.
Dichter
op school
in onze klas
wie maakt het gedicht
vraagteken
(Elfje)
.
en uit klas 1F:
.
Vergis
.
straten stil
waren m’n voetstappen
maar achteruit
(Luule)
.
Dansen
trends volgen
veel hashtags plaatsen
heel veel likes krijgen
Tiktok
(Elfje)
.
In een donker huis
op tafel brandend kaarslicht
in de stilte daarin
(Haiku)
.
Visuele gedichten
Freda Kamphuis
.
Bij De Slegte in Antwerpen kwam ik de bundel ‘Titel’ van Freda Kamphuis (1965) tegen en ik werd daar heel vrolijk van. ‘Titel’ uit 2014 is de tweede bundel van Freda Kamphuis die bij uitgeverij Voetnoot verscheen als 20ste deel in de reeks ‘Eigentijdse Poëzie’. De bundel bevat naast een aantal Haiku’s (Een dichtvorm van drie regels van vijf, zeven en vijf lettergrepen, en die traditioneel naar een jaargetijde verwijst) vooral een aantal bijzondere visuele gedichten waar ik vrolijk van werd. In de hedendaagse poëzie is het visuele gedicht, in de traditie van Paul van Ostaijen, steeds minder aanwezig. Alle reden voor mij om hier stil te staan bij de visuele gedichten van Kamphuis.
Freda Kamphuis verweeft poëzie en grafisch ontwerp in haar visuele gedichten op een verrassende manier waarbij ze de zeggingskracht van woord en beeld verkend en onderzoekt. Op haar blog http://freda-s-blog.blogspot.com is, naast de twee voorbeelden die ik hier plaats, nog veel meer over haar werk en haar poëzie te lezen.
.
Japanse overlijdensgedichten
Zen Monniken
.
In Japan is het een lange traditie dat je niet alleen je testament opmaakt (meestal vlak voor) je overlijden maar ook een zogenaamd overlijdensgedicht schrijft, een zogenaamde Jisei ( 辞世 ). Deze vorm van poëzie is voortgekomen uit het Zen Boeddhisme. Een Jisei is een meestal maar niet exclusief een Haiku. Yoel Hoffmann stelde het boek ‘ Japanese Death Poems: Written by Zen Monks and the Haiku Poets on the Verge of Death’
De Jisei, vaarwel gedichten aan het leven, zijn niet, zoals je misschien zou denken, donkere zware gedichten. Vaak representeren ze de persoon die het gedicht schreef bij leven of hoe die persoon naar zijn/haar leven keek of juist naar de dood. Sommige overlijdensgedichten zitten vol humor of zijn juist heel hoopvol.
Hier zijn twee voorbeelden uit het boek (in het Engels en Japans).
.
Van de beroemde Haiku dichter Basho is deze Jisei
“旅に病んで 夢は枯野を かけ廻る” Stricken on a journey, My dreams go wondering around, Withered fields Basho wist dat hij ging sterven en dat hij niet meer thuis zou komen, hij wist echter dat zijn dromen niet zouden stoppen met rondreizen. . Moriya Sen-an schreef deze Jisei, en moet wel erg van alcohol hebben gehouden. “我死なば 酒屋の瓶の 下にいけよ。せめて滴の 盛りやせんもし” Burry me when I die beneath a sake barrel in a tavern. With luck, the cask will leak .
Eb en vloed
Robert Joseph
.
Robert Joseph was het pseudoniem van Robert Jozef Willibrordus Wieseman (1943-2003). Hij hield zich met poëzie bezig sinds zijn zeventiende jaar en opende met zijn echtgenote Marijke het PoëZiehuis in hun woonhuis in Duiven. Robert Joseph maakte concrete poëzie, visuele poëzie, doe-poëzie onder de noemer Totaalpoëzie. Zijn werk bestaat hoofdzakelijk uit minimal poetry, installaties en haiku’s.
In de categorie ‘Gedichten in bijzondere vormen’ hier een paar voorbeelden van zijn werk.
.
.
Meer over het leven en werk van Robert Joseph op: http://www.robertjoseph.nl/index.php?pagina=informatie
The poets passage
San Juan, Puerto Rico
.
Op het Caraïbische eiland San Juan (Puerto Rico) staat een bijzondere winkel / passage. Achter de winkel is een klein café met drankjes als een metaphor café latte, een espresso met de naam Haiku of een drankje als The rhyme (een latte met vanille, caramel en amandel), makkelijke stoelen, uitzicht op de plaats en gebakjes. Daarachter tegenover de hal is het poëziegedeelte, er worden poëziebundels verkocht leuke kleine handgemaakte items verkocht evenals schilderijen en foto’s.
Iedere dinsdagavond is er een open podium waar poëzie wordt voorgedragen, muziek wordt gemaakt en soms lopen deze avonden uit en gaat het geheel door tot op straat. Een podium in maart trok bijna 2000 mensen waardoor de hele passage vol zat en het podium doorging tot 3 uur ’s nachts.
Fotogedichten
Gedichten in vreemde vormen
.
Eigenlijk zijn fotogedichten helemaal niet meer zo vreemd, wie er op zoekt komt op Internet een enorme hoeveelheid tegen. De een beter en mooier dan de ander maar is dat eigenlijk niet bij alle vormen van poëzie zo? Iemand die zich erg sterk maakt voor het genre is Henk Veenstra. Als je op Google de volgende termen intikt: Friesland poëzie lytsfers haiga henk veenstra, krijg je een mooi overzicht van het werk van Henk. Hij gebruikt in zijn werk opvallend veel natuur en buitenopnames maar dat heeft zeker te maken met het feit dat hij de drijvende kracht is achter de website http://www.fanvanfryslan.nl/
.
Wil je zelf een beeldgedicht maken? Henk heeft er het recept voor.
Men neme een gedicht ( niet te lang, misschien een senryu of haiku) liefst van jezelf, kies een foto uit (bijvoorbeeld zelf gemaakt) en combineer de twee in Paint.
Publiceer deze combinatie op je website of blog en maak de tag: MAIL+poëzie/eigennaam. Je kunt ook nog een MP3 geluidsbestand van een paar minuten toevoegen en klaar ben je. Google en andere zoekmachines zullen al je bijdragen automatisch in een soort album plaatsen (zoals hierboven bij Henk).
Naast deze vorm van poëzie maakt Henk ook poëzie in beweging als experiment. Een voorbeeld vind je hier: http://www.fanvanfryslan.nl/2013/03/01/14923/
Probeer het zelf zou ik zeggen. Hieronder een paar voorbeelden van beeldgedichten van Henk.
.
Beter laat dan..
Toyo Shibato
.
Toen Toyo Shibata op 92-jarige leeftijd vanwege rugklachten moest stoppen met klassieke Japanse dans, raadde haar zoon Kenichi haar aan gedichten te gaan schrijven. De gedichten die ze schreef stuurde ze op naar de lokale krant die ze publiceerde. Zeven jaar later (op 98 jarige leeftijd) bundelde ze haar haiku-achtige verzen. Haar debuut raakte de harten van vele Japanners: er werden er meer dan anderhalf miljoen van verkocht. ” In eenvoudige, lichtvoetige verzen haalt Toyo herinneringen op aan haar leven, haar man en haar familie en mijmert ze over haar zoon en haar verzorgers. Intussen laat ze zien dat je altijd kunt dromen, hopen en liefhebben, ook als je hoogbejaard bent. Ze spoort haar lezers aan tijd te maken om naar de lucht te kijken en momenten van vriendschap te koesteren. Haar toon is monter, de levenswijsheid klinkt in elk woord door en het optimisme spat er vanaf.” (bespreking van haar bundel ‘Geef de moed niet op’ van uitgeverij Lebowski, op nrclux.nl.
Op 101 jarige leeftijd overlijdt Toyo Shibato een natuurlijke dood.
.
Een voorbeeld van een (in het Engels vertaald) gedicht van haar:
.
My Reply
In my ears the wind
Invited me
In intoxicating tones
“Shall we go now
To the other side?”
So, I
Quickly replied
“I’ll stay here
Just a bit longer
There are still some things
Left undone”
The wind
With a pout on her face
Swiftly returned from whence she
came.
.
Poetry-toPic
Henk Veenstra
.
Van Henk Veenstra kreeg ik een verjaardagswens (dank Henk) in de vorm van een fotovers (of Poetry-toPic, internetgedicht of beeldgedicht zoals hij schreef).
Als je googled op een van deze woorden krijg je een enorme hoeveelheid foto’s met tekst te zien. Veelal van de natuur of dieren en de versvorm is vaak een Haiku of een ander kort vers.
Hoewel ik persoonlijk niet zoveel heb met deze vorm van poëzie vind ik ze wel interessant genoeg om te laten zien en de site van Henk onder de aandacht te brengen. In de loop der tijd heb ik gemerkt dat er erg veel mensen zijn die deze vorm van poëzie en beeld bijzonder waarderen.
Op de website http://www.fanvanfryslan.nl/page/11/ vind je nog veel meer voorbeelden.
.
Gedichten in een vreemde vorm
Haiku’s
.
Twee voorbeelden van hoe mooi poëzie kan zijn ook al begrijp je er misschien niets van in eerste instantie (of in tweede instantie). De eerste is een Hawaiiaanse haiku van Ye Mimi.
De tekst luidt in het Engels (met als titel practise your haiku by ear):
slope of saw-tooth grass/ bevy of ringdoves
floating conversation/ beer
De tweede is van de Japanse dichter Matsuo Basho. De Engelse vertaling is van Yumi Taga die ook de kalligrafie voor zijn rekening nam. De tekst in het Engels luidt:
An old pond
A frog jumps in
The sound of water
.
Lang geleden
Bart Mesotten (1923 – 2012)
.
Sinds enige tijd ben ik geabonneerd op The Librarian’s Gazette, een Vlaamse (!) nieuwsbrief voor de informatie professional. In de editie van vandaag stond een berichtje dat de Belgische Haikudichter Bart Mesotten was overleden. Nu zei deze naam mij niet veel maar na enig nazoeken blijkt de Norbertijn Bart Mesotten schrijver en actieve propagandist van haiku’s. Mesotten studeerde klassieke filologie en was leraar. Bart Mesotten werd vooral bekend met zijn publicaties waarin hij nauwkeurig allerlei klassieke, Bijbelse en religieuze uitdrukkingen in onze taal ontrafelde. „Opdat het bewaard zou blijven”, vertelde hij zelf. Hij richtte het Haikoe-centrum Vlaanderen op en het tijdschrift Vuursteen. Voor zijn pionierswerk op dat gebied ontving hij in 2000 de prestigieuze Masaoka Shiki international Haiku Award in het Japanse Matsuyama.
Maar hij schreef ook gedichten anders dan haiku’s.
Hieronder een mooi voorbeeld van zijn kunnen.
.
lang geleden
.
lang geleden
gleed de tijd
geluidloos over de aarde
die vlak van stilte was
de aarde was zijn vriendin
zij praatten met elkaar
en niet brak de stilte
.
in de schoot der aarde
kiemde toen een vrucht
de bastaardvrucht van geluid
en de aarde baarde
struiken en bomen van geluid
huizen en pleinen van geluid
.
nu vindt de tijd geen stilte meer
waar hij zijn voet kan zetten
hij ijlt hij schiet over de aarde
en de aarde hoort het niet
en de aarde ziet het niet
daar staat de dood
.
