Site-archief
Aan het begin van de avond
Nachoem M. Wijnberg
.
Dichter, schrijver en econoom Nachoem M. Wijnberg (1961) schrijft net zo makkelijk dichtbundels als doorwrochte wetenschappelijke verhandelingen. Een dichtbundel kan een titel als ‘Nog een grap’, ‘Liedjes’ of ‘Alvast’ hebben terwijl een wetenschappelijk werk een titel als ‘The dynamics of inter-firm networks in the course of the industry life cycle: the role of appropriability’ heeft. Een man van vele talenten dus.
Nachoem M. Wijnberg ( de M. staat voor Mesoulam) publiceerde sinds zijn debuut in 1989 met ‘De simulatie van de schepping’ maar liefst 20 dichtbundels en een aantal romans. Zijn poëzie is geëvolueerd van anekdotisch naar abstract, met behoud van het verhalende element. Hij schrijft vaak over actuele, maatschappelijke, politieke en filosofische kwesties. Associaties en logica wisselen elkaar af. Soms lijken de gedichten bedoeld als objectieve observaties en is (afstandelijk) sprake van ‘Iemand’ of ‘men’. Helderheid staat voor de dichter voorop.
Helder is ook het gedicht ‘Aan het begin van de avond’ uit de bundel Voor jou, van mij’ uit 2017 waarin het ‘gewone’ wordt gecombineerd met het ‘bevreemdende’.
.
Aan het begin van de avond
.
Toen je op een strand aanspoelde
keek een meisje naar je,
alsof haar een vraag gesteld werd,
niet door jou,
maar door iemand ver weg.
.
Je wenste haar een huwelijk
waarin zij en wie bij haar is
samen antwoord probeert te geven.
.
Je liep op straat
en voor je uit liepen twee huwelijks-
makelaars.
.
Waarover spraken zij
met elkaar?
.
Over hoe erg hun laatste
twee klanten hen nodig
zouden hebben.
.
Automatisch dichten
Sonnettengenerator
.
Pas geleden nog schreef ik over de verschillende ready made gedichten die ik ken https://woutervanheiningen.wordpress.com/2021/10/07/stapelgedicht/ en vandaag wil ik daar een vorm aan toevoegen die misschien niet helemaal als ready made valt te labellen maar er wel iets van weg heeft. Het betreft hier het automatisch schijven van gedichten middels een gedichten generator of sonnettengenerator. Er zijn er verschillende. Zo heeft GitHub software ontwikkeld die met gebruik van AI (artificial intelligence) sonnetten á la Shakespeare kan schrijven.
Voor de ontwikkeling van hun AI hebben de onderzoekers gebruikt gemaakt van 2600 sonnetten bovenop de 154 van Shakespeare zelf. Dit blijft een relatief klein aantal om een neuraal netwerk te trainen, maar toch slaagt de AI erin om sonnetten te produceren. De gemiddelde lezer kan deze bovendien niet onderscheiden van sonnetten die door echte mensen zijn geschreven, maar literaire critici kunnen dit wel. Volgens hen ontbreekt het nog aan leesbaarheid en emotie. De onderzoekers blijven intussen de software verbeteren.
Een voorbeeld van zo’n automatisch gegenereerd vers:
.
.
Op de website http://sonnettengenerator.nl/ geeft Pieter Breman uitleg over de Nederlandse sonnettengenerator welke is gebaseerd op een boek van de Franse schrijver, dichter en wiskundige Raymond Queneau (1903 – 1976): ‘Cent mille milliards de poèmes’. Het werd in 1961 uitgegeven door Gallimard.’ Hij heeft met gebruikmaking van tien Nederlandse gemeenten met een cijfer in de naam (Een, Tweehuizen, Drie, Vierhouten, Vijfhuizen, Sluis 6, Zevenhuizen, Acht, Negenhuizen en Tiengemeten) een automatisch gegenereerd sonnet gemaakt.
Van den lust
A. Roland Holst
.
In 1955 verscheen van A. Roland Holst (1888 – 1976), de bundel ‘in ballingschap’ als Ooievaarpocket uit (nummer 168/169), een keuze uit eigen werk herzien en vermeerderd door de dichter zelve. Een fijne bundel voor wie het werk van A. Roland Holst kent maar zeker ook voor wie het werk van deze grote dichter nog onbekend is (al lijkt me dat bijna niet voor te stellen).
In deze bundel maakt hij een keuze uit zijn poëzie (tien dichtbundels), prozawerk en geschreven portretten. Maar de nadruk ligt toch echt op zijn poëzie. De poëzie van A. Roland Holst wordt gekenmerkt door een eigen, plechtige stijl en rijke symboliek, zoals ook in het onderstaande gedicht ‘Van den lust’ te lezen is. Uit het archief met nominaties voor de Nobelprijs voor de Literatuur bij de Zweedse Academie blijkt dat Holst in 1955 en 1961 genomineerd is geweest voor de Nobelprijs maar zoals bekend heeft hij deze niet gewonnen.
Uit de bundel ‘in ballingschap’ nam ik het gedicht ‘Van den lust’ een ogenschijnlijk duidelijk gedicht maar door de gebeeldhouwde taal toch niet eenduidig te lezen.
.
Van den lust
.
Toen ik nog jong was zong
de ziel nog wel alleen,
of het hart, licht en jong,
praatte wat voor zich heen
over een vrouw en haar naam.
Sinds jaren heeft dat uit:
met het bedreigd lichaam,
met het bloed, met de huid
verklaarden zij zich trouw
en hebben zich schrap gezet
tegen den dood; en geen vrouw
lachend van uit haar bed,
betrek ik meer in mijn woord
en zijn hevig bedrijf,
herbergt zij niet, verstoord
binnen de huid van haar lijf,
dien god, dien zij zelf niet weet,
die roept en daagt mij uit
dat ik mij met hem meet
binnen het perk van haar huid,
slaags op den slag van haar bloed
tot hij mij velt en ik beef.
Het is enkel om hem, zijn verwoed
overwinnen: ik bleef
op het bed, houdend mijn mond
als een lijk op de baar,
zo hij mij niet verslond,
levend, met huid en haar.
.
Writers at work
C.B. Vaandrager
.
Naast onderwerpen als de liefde en de dood is de poëzie een zeer geliefd thema voor dichters om hun gedichten aan te wijden. Op dit blog staan een aantal voorbeelden van gedichten over poëzie. En daar wil ik er vandaag nog een aan toevoegen. De dichter C.B. Vaandrager (1935 – 1992) is in Rotterdam (en daarbuiten) nog steeds een zeer gewaardeerd als dichter en peetvader van de no-nonsens generatie. Vaandrager maakte met zijn schoolvriend Hans Sleutelaar deel uit van de redactie van het Rotterdamse literaire tijdschrift ‘Proefschrift’, dat halverwege de jaren vijftig verscheen. Later was Vaandrager met Sleutelaar, de dichter Hans Verhagen en schilder-dichter Armando redactielid van het Vlaams-Nederlandse literaire tijdschrift ‘Gard Sivik’ en het tijdschrift ‘De Nieuwe Stijl’.
In 1961 had Vaandrager zijn poëziedebuut met de bundel ‘Met andere ogen’ waarmee hij meteen naam maakte. Hij schreef een verhalenbundel en autobiografische (Rotterdamse) romans en in 1967 verscheen zijn tweede poëziebundel ‘Gedichten’. In de jaren zeventig ging het bergafwaarts met Vaandrager. Drugs en depressies beheersten zijn leven. Hij verbleef in een psychiatrische ziekenhuis of hij zwierf rond. In 1981 werd hem de Anna Blaman Prijs van het Prins Bernhardfonds uitgereikt voor zijn gehele oeuvre. Daarna publiceerde hij nog slechts enkele dichtbundels, waaronder ‘Metalon’ (1987) en ‘Sampleton’ (1990). In 2008 verscheen ‘Made in Rotterdam’ zijn verzamelde gedichten bijeengebracht door Hans Sleutelaar en Martin Bril.
Wil je meer over C.B. Vaandrager lezen kijk dan op https://www.dbnl.org/tekst/_pas002199601_01/_pas002199601_01_0098.php
In 1981 verscheen bij De Bezige Bij de bundel ‘Totale poëzie’ waaruit het gedicht over poëzie getiteld ‘Writers at work’ staat.
.
Writers at work
.
Ik zit zo prachtig geparalyseerd
te wachten voor de ramen van een zeekasteel.
Stil als een boegbeeld.
Blad stil,
perfekt als een protese. Ik zit
.
zo prachtig geparalyseerd
te tikken met een meisje, pennemesje in mijn voorhoofd.
Ik geef schouderklopjes aan een windei.
.
Soms adem ik,
soms fluit ik,
soms ar-ti-ku-leer ik. Soms
.
beadem ik de ramen van mijn zeekasteel.
En kondenseer.
Schrijf
meer dan een moraal, meer
dan een kunstvoorwerp. Ik vier
mijn riem en denk
aan een bretel of vriendelijker buikband.
.
Mijn hart is intakt. Heb kontakt
met dat hart – weet het wel
zoals de meeuwen het wel weten, hartelijk?
snavelend
verschrikkelijk dicht bij de ramen van mijn zeekasteel.
Verrukkelijk
vergeefs. Ik
savoereer!
.
Ik schrijf zo prachtig geparalyseerd,
zwart, onbewogen,
aanhoudend (in een schietstoel) groei ik niet, vinger
in een stopkontakt. In een zee van tijd
ik prepareer.
.
Beetje praten
Huub Oosterhuis
.
De Nederlandse dichter Huub Oosterhuis (1933) is bij velen bekend als theoloog, ex-jezuïet en uitgetreden priester. Zijn naam is verbonden aan de modernistische tendensen binnen de Nederlandse kerkprovincie na het Tweede Vaticaans Concilie en de daarmee gepaard gaande polarisatie tussen modernisten en behoudsgezinden. Hij publiceerde een groot aantal liederen en gedichten en beïnvloedde de modernistische denkbeelden over liturgie en kerkelijk leven in Nederland.
Toch is ook zijn staat als dichter en tekst- en liedschrijver groot. Zo ontving hij meerdere prijzen voor zijn poëzie waaronder de Herman Gorterprijs voor de bundel ‘Groningen’ in 1962 en de Anne Frankprijs in 1963. Hij debuteerde in 1961 als dichter met de bundel ‘Uittocht’ en in de jaren tot nu publiceerde hij verschillende poëziebundels waaronder een aantal met Christelijke gedichten.
In 2003 verscheen, naar aanleiding van zijn zeventigste verjaardag de bloemlezing ‘Een maal zeventig’ een keuze uit de gedichten. Uit die bundel nam ik het gedicht ‘Beetje praten’.
.
Beetje praten
.
Wanneer ik oud ben leg me in een laatje
als een brief een witte steen.
.
Witte stenen horen
aan een Zuid-Frans strand.
.
Leg me aan een Zuid-Frans strand dan
op de vloedlijn.
.
Of ik leg je in een doosje
een gedroogde raadpleeg roos
een uitgebloeid horloge –
als je oud bent.
.
Als ik oud en bijna dood ben
maar nog niet
leg me aan de zonnenavel
waar het licht door stroomt
mijn ogen in.
.
Maar dat kan je niet betalen
veel te laag verzekerd – arme ouwe.
.
Tatoeëer me in je schouder
draag me op je rug.
.
Dat zal ik.
.
Ja dat zal je, ja je zal me –
.
Als een zegel op mijn hart.
.
Bloedend op de Maasbrug
Hans Sleutelaar
.
Gedichten staan niet altijd in dichtbundels. Soms staan ze in een roman of in een non fictieboek, ter ondersteuning van een onderwerp of thema of, zoals ij het onderhavige geval, ter illustratie van het onderwerp. In een kringloopwinkel kwam ik het boek ‘Rotterdams accent 1961’ tegen. Uitgegeven door Ad. Donker met medewerking van de Rotterdamse Kunststichting uitgegeven in 1961.
Voor Rotterdammers een heerlijk boek over Rotterdam aan het begin van de jaren zestig. Met bijdragen over Anna Blaman, de dichter Tollens, schilder M.J.B. Jungmann, grafici Wally Elenbaas en Wout van Heusden, toneelspeler Ton Lutz en regisseur Richard Flink. De bijdragen in dit boek zijn geschreven door bekende en minder bekende namen (bijvoorbeeld J.H. Speenhoff, C. B. Vaandrager, Alfred Kossmann en Ellen Warmond).
Naast de verhalen en een aantal leuke zwart/wit foto’s staan er dus ook enige gedichten in dit boek. Een van die gedichten is van de dichter Hans Sleutelaar (1935 – 2020). Samen met Cornelis Bastiaan Vaandrager en Hans Verhagen behoorde Sleutelaar tot de Zestigers. Na de vrije opvattingen van de literaire beweging de Vijftigers, predikten de Zestigers een nieuw realisme. De belangrijkste vertegenwoordigers hadden zich geschaard rond het tijdschrift ‘Gard Sivik’, ‘De Nieuwe Stijl’ en het Amsterdamse tijdschrift ‘Barbarber’. Beeldspraak en de persoonlijke gevoelens van de kunstenaar werden afgewezen. Verwant met het Amerikaanse popart zocht men zijn inspiratie in de werkelijkheid, en vond dit bijvoorbeeld in reclameteksten, waar men later weer om veroordeeld werd.
Het gedicht in dit boek getiteld ‘Bloedend op de Maasbrug’ is zowel in vorm als in inhoud opmerkelijk.
.
Bloedend op de Maasbrug
.
bloedend op de maasbrug
ontdek ik de gave proporties van de mist
en daarin de stad en daarin het gesternte van de stad
(een kern van spieren, beursberichten, zweet)
.
de stad\ik\in deze sekonde
veroorzaken wij elkaar
.
ik voel dat wij voelen
:
de littekens, de energieke echo’s van eeuwen
elke dag, in elke voorbijganger
, op elke straathoek de adem van een vermoeide mens
, achter ieder geluid het luisteren van het water
.
de stad\ik\wij bewijzen elkaar, neuriënd
.
De overgave
Paul Bezembinder
.
De Gelderse dichter Paul Bezembinder (1961) studeerde theoretische natuurkunde in Nijmegen. Hij is als ‘science policy advisor’ werkzaam aan de Technische Universiteit Eindhoven en is tevens een actief lid van de Poëzieclub Eindhoven.
In zijn poëzie zoekt hij in vooral klassieke versvormen en thema’s naar de balans tussen serieuze poëzie, pastiche en smartlap. Zijn gedichten en vertalingen Russisch-Nederlands verschenen in verschillende (online) literaire tijdschriften.
In 2018 debuteerde Bezembinder met de bundel ‘Kwatrijnen’, in 2020 verscheen de bundel ‘Gedichten’ gevolgd door de bundel ‘Parkzicht’ ( de laatste twee bij uitgeverij Leeuwenhof. Poëzie en vertalingen van Bezembinder lees je op zijn website https://paulbezembinder.nl/
In de bundel ‘Gedichten’ staat een fraai sonnet dat ik hier graag met jullie deel.
.
De overgave
.
De oude man zit in zijn atelier
en onderzoekt de vormen van zijn vak,
afwezig haast beweegt hij met ze mee,
hij volgt de wil van hout, papier en lak.
.
Ooit zocht hij een verborgen harmonie,
maar nu, zo mettertijd, heeft hij geleerd:
juist door zijn vakmanschap, zijn poëzie,
in alle rust, wordt schoonheid gecreëerd.
.
Hij is gaan luisteren, wat meer gaan zien,
het heeft hem nederig gemaakt misschien,
verstilling bracht hem zilver, zwijgen goud.
.
Hoe vaker hij tot meebewegen kwam,
hoe meer hij vond wat denken hem ontnam:
de kracht van zeggenschap en vormbehoud.
.
Warmte, een woonplaats
Ellen Warmond
.
In deze tijd van polarisatie en het vergroten van de verschillen in denkwijze over van alles, leek het me een goed idee om weer eens een liefdesgedicht te plaatsen. Ik ging op zoek en kwam het gedicht ‘Warmte, een woonplaats’ tegen van Ellen Warmond (1930-2011) in de gelijknamige bundel uit 1961. Want zoals Ellen dicht “want liefde en het besef / van liefde daaraan ontsteken / ogen en stemmen hun licht”. en liefde en licht daar kunnen we wel wat van gebruiken in deze letterlijk en figuurlijke donkere tijden.
.
Warmte, een woonplaats
.
Liefde en het besef
van liefde daartussen bouwen
mensen een warmende woonplaats
.
en sprekende zeggen ze: liefste
open je ogen nu langzaam en eet
ik heb het licht voor je aangesneden
of: open je ogen niet drink nu het donker
ik heb de nacht voor je omgekocht
.
want liefde en het besef
van liefde daaraan ontsteken
ogen en stemmen hun licht
daarin ontbloeien de lippen
daaruit ontstaat het gedicht.
.
Gedicht ter verkoeling
Weer en wind
.
Nu de spreekwoordelijke mussen van het dak vallen door de hitte van de zomer, dacht ik een gedicht ter verkoeling te plaatsen. Zoekend in mijn dichtbundel kwam ik uiteindelijk bij het gedicht ‘Weer en wind’ van Guillaume van der Graft uit de bundel ‘Gedichten’ uit 1961. Een gedicht met regen, wind en water.
Guillaume van der Graft (1920 – 2010) was een Rotterdamse dichter die een beetje in de vergetelheid dreigt te raken. Willem Barnard zoals zijn echte naam is, was dichter, schrijver en theoloog en vader van dichter Benno Barnard.
.
Weer en wind
.
De regen valt in de grond
als het eerste het beste
woord dat mij invalt,
woord zonder inhoud,
woord zonder mond
en de regen valt in de grond.
.
Hier zit ik in huis en schrijf,
ik zit in een tijdverdrijf,
het ruisen gaat zijn gang
eeuwen en eeuwen lang,
de wind en het water zijn
overal om mij heen,
ik heb alleen dit vege lijf,
ik zit in een huis en schrijf
.
Land in een zee van wind,
een eiland in al dit waaien,
een huidvol stilte,
mensengestalte,
vrouw met kind,
huis, weer en wind.
.
Een pissebeds achtkantig lied
Herlinda Vekemans
.
In Gent kocht ik de dichtbundel ‘versneden’van Herlinda Vekemans. Haar debuutbundel. Na gepubliceerd te zijn in De Revisor, Dietse Warande en Belfort, En er is, Poëziekrant, Rottend Staal, Digther en Nieuwzuid werd deze bundel uitgegeven door Poëziecentrum Gent in 2005. In 2006 gevolgd door de bundel ‘Buiging’, in 2011 ‘Schrikdraad’en in 2015 door ‘Kwartet voor het einde van de tijd’. Olivier Messiaen (1908-1992), waarin het leven en werk van de Franse componist Olivier Messiaen centraal staat. Vekemans (1961) geeft medisch en academisch Engels aan studenten en biomedische onderzoekers van de Universiteit van Leuven. In 2009 verschijnt poëzie van haar hand in ‘Het liegend Konijn’ en in 2010 in ‘Vlaanderen.
In de bundel ‘versneden’ wordt nogal wat versneden en met elkaar vermengd, volgens de regels van bestaande verhoudingen maar ook in nieuwe en uitdagende combinaties. De bundel bestaat uit 3 hoofdstukken: proloog, De stervende Galliër, Versneden en Epiloog, De stervende Galliër. Uit het laatste hoofdstuk het gedicht ‘Een pissebeds achtkantig lied’.
.
Een pissebeds achtkantig lied
.
And other strains of woe, which now seem woe
William Shakespeare, , sonnet 90
.
amper zand en zwart en bar al
en dor en droog de leeftocht door
en scherp schrapend in oor onder
en strak van blik de ogen kwijt
en arm aan regen en boswee
en mergloos en weesmoe en dicht
met stofpootjes vol net niet nat
aarddonker de zonzolder op
.
ZICHTBAAR ALLEEN 