Categorie archief: Uit mijn boekenkast
Vuur en wind
Muus Jacobse
.
In de loop der tijd heb ik heel wat dichtbundels verzameld die de oorlog als onderwerp hebben. In een aantal gevallen betreft het hier dichtbundels met poëzie die tijdens en na de oorlog zijn geschreven, vaak met verzetspoëzie maar in een aantal gevallen ook met persoonlijke gedichten.
De bundel ‘Vuur en wind’ van Muus Jacobse met als ondertitel Gedichten 1941 – 1945 waarvan ik een derde druk bezit uit 1946, is er een uit de laatste categorie. Deze bundel werd door D.A. Daamen uitgeversmaatschappij N.V. in Den Haag uitgegeven en werd in december 1945 (een maand na de eerste publicatie) bekroond met de Van der Hoogt-prijs van de Maatschappij der Nederlandse Letterkunde én met een prijs voor verzetspoëzie van het Ministerie van Onderwijs, Kunsten en Wetenschappen.
De bundel is chronologisch ingedeeld (van 10 mei 1940 tot na de bevrijding), is geschreven in vast rijm en bevat vele verwijzingen naar God, die blijkbaar een belangrijke rol speelde in het leven van de dichter. Muus Jacobse was het pseudoniem van dichter Klaas Hanzen Heeroma (1909 – 1972). Ik schreef al eerder over deze dichter https://woutervanheiningen.wordpress.com/2020/04/02/het-boek-2/ als één van de dichters in de bundel ‘Het landvolk’.
Ik koos voor het gedicht ‘Wit afscheid’ omdat het zo vol van verwijzingen zit en niet doordrenkt is van religieuze overdenkingen. Voor de echte liefhebber is de hele bundel hier https://www.dbnl.org/tekst/heer023vuur01_01/heer023vuur01_01.pdf integraal te lezen.
.
Wit afscheid
.
Vanmorgen lag als sneeuw
gespreid op gras en stam
een hagelbui, waarmee
de winter afscheid nam,
.
tussen de bloesemknop
en het uitdagend groen
een witte sluier op
de prilheid van ’t seizoen,
.
een hagelwitte kou
dun over ’t jonge gras,
opdat ons hart zich zou
herinneren wat wás…
.
Het is de laatste April
en morgen is het Mei.
Ons hart wordt wit en stil:
zijn wij nu morgen vrij?
.
Vandaag is het een eind,
morgen een nieuw begin:
wat er werd af gepijnd,
bracht het ons goed gewin?
.
Wit werd nu gras en stam,
dat ons hart nooit vergeet,
hoe ons de vrijheid kwam
door kou, honger en leed…
.
Misschien ligt in Berlijn
vandaag dezelfde sneeuw:
dat het begin mocht zijn,
God, van een beter eeuw!
In San Francisco, in
Moskou en Amsterdam
dezelfde sneeuw, waarin
Uw rijk een aanvang nam!
.
In San Francisco, in
Moskou en Amsterdam
Uw sneeuw als een begin,
Uw liefde als een vlam!
.
Gezanten uit Alexandrië
Poëtische vignetten van macht en gezag
.
In een tijd waarin machthebbers zich gedragen als potentaten en lak hebben aan democratische waarden (die ze ook vaak helemaal niet onderschrijven) kwam de bundel ‘Gezanten uit Alexandrië, Poëtische vignetten van macht en gezag als een klein geschenk uit de hemel vallen. Niet letterlijk uiteraard, ik kocht het in een kringloopwinkel enige tijd geleden en was er nog niet aan toe gekomen het te lezen.
In deze bundel uit 1972, ingeleid en samengesteld door Co de Koning staan verzen en gedichten van dichters die “over tastbare machten handelt, en iets over de realiteit van alledag te zeggen heeft”. De gedichten in deze bundel komen van dichters van over de hele wereld en zijn gegroepeerd in toon en stemming: sceptisch en ironisch, fel honend in protest of bijtend satirisch. Uitzondering, volgens de Koning, zijn de gedichten van de Russische dichters wier gedichten “zijn geschreven in een toestand van onvrijheid , zoalniet onderdrukking”. Zoals het gedicht ‘De zwarte kat’ van Bulat Okudzava uit 1931 en het gedicht ‘Stalin’ van Osip Mandelstam waar ik nog een aparte berichten aan ga wijden.
Wat de samensteller opviel was dat hij voor het vinden van één gedicht gericht tegen de machthebbers er soms enkele honderden moest lezen om zo’n gedicht te vinden. Toen ik begon met mijn rubriek Dichters in verzet, had ik een zelfde ervaring. Dichters die met hun poëzie zich afzetten tegen de machthebbers zijn er niet veel en moet je met een vergrootglas zoeken. Nu en dus in 1972 ook al.
De Koning schrijft hierover in zijn inleiding: “Dichters zijn kennelijk eerder of dieper geroerd door persoonlijke emoties en gewaarwordingen, dan door de koelere abstracties over de machtsverdeling in de maatschappij waarin zij leven. Als er over macht geschreven wordt, heeft dit vaak een sterk persoonlijke component: een vader-zoon conflict, een ontslag uit een klerkenbaantje, een botsing met de gevestigde macht.
Daarnaast valt het de Koning op dat geen historisch bekende gevallen van dialoog tussen dichter en machthebber zijn aan te wijzen. “De machthebber hult zich in zwijgen… Vermoedelijk leest de machthebber geen gedichten”.
Uit deze bundel dus een gedicht en wel van de dichter A.P. Herbert uit 1940 (het verscheen in het humoristische en satirische tijdschrift Punch) getiteld ‘Hitler’s Birthday’.
.
Hitler’s Birthday
april 21, 1940
.
God moves in a mysterious way;
The devil still must have his fun:
And it is not for us to say
Why you have lived to 51.
But this new candle on the cake
Should be the last they light for you
God will not make the same mistake;
The devil soon must have his due.
(And recollect, you little fake, Napoleon
died at 52.)
.
De 100 beste gedichten
Sven Cooremans
.
Ik ben niet echt een verzamelaar van reeksen boeken of bundels. Al vind ik het leuk als ik weer een exemplaar ontdek van ‘De Muze’ reeks die ik nog niet heb. Of wanneer ik een bundel van een dichter ergens kan kopen die het (meestal kleine) oeuvre compleet maakt in mijn boekenkast. Zo heb ik verschillende exemplaren van ‘De 100 beste gedichten’ gekozen voor de VSB Poëzieprijs.
De VSB Poëzieprijs heeft bestaan van 1994 (Hugo Claus was toen de winnaar met ‘De sporen’) tot en met 2018 (winnaar Joost Baars met ‘Binnenplaats’) met uitzondering van het jaar 2010 toen de prijs niet werd uitgereikt, en elk jaar verscheen er een verzamelbundel met gedichten gekozen uit de dichtbundels die dat jaar werden ingezonden. Ik heb van al die jaren er denk ik een stuk of vier, vijf in bezit.
Zo ook de bundel over 2015, gekozen door Peter Vandermeersch. Bladerend in deze bundel kwam ik een dichter tegen die ik nog niet kende; Sven Cooremans (1970). Hij studeerde wijsbegeerte aan de katholieke universiteit van Leuven, is leadsinger van de Nederlandstalige rockgroep ludo, redactielid van ‘Gierik’ – Nieuw Vlaams Tijdschrift’. Gedichten van hem verschenen in ‘De Brakke Hond’ en ‘Gierik’, korte verhalen in ‘DW&B’, ‘Deus ex Machina’ en ‘Gierik’. In 2003 verscheen zijn debuut dichtbundel ‘Myeline’. In 2017 de bundel ‘Zonder is het licht niet zacht genoeg’.
En in 2015 verscheen van zijn hand de bundel ‘Het is dat of stoppen met zingen’. In ‘De 100 beste gedichten’ is hij uit die bundel met twee gedichten opgenomen; ‘Waar bomen staan’ en ‘De friturist’ en omdat ik dat laatste gedicht erg grappig vind plaats ik het hier.
.
De friturist
.
als ze zingen
.
dan weten we
dat ze goed zijn
.
dan zijn ze goed
voorgebakken
.
wij weten dat
we horen dat
.
we zeggen daar
zingen tegen
.
Hoi feest
Ellen Deckwitz
.
De laatste tijd lijkt het alsof ik Ellen Deckwitz (1982) regelmatig tegenkom op televisie (Mondo boekenclub) op internet (tijdens de E. du Perronlezing van afgelopen week waar ze als winnaar voor haar bundel ‘Hogere Natuurkunde’ de E. du Perronprijs kreeg) en op de radio. Hierdoor ben ik poëzie van haar gaan (her)lezen en zo kwam ik in mijn boekenkast de bundel ‘Hoi feest’ uit 2012 tegen.
In deze bundel staan bijzondere gedichten. Hoi feest richt zich op mislukte haarverfbeurten, de frustraties van de puberteit, konijnen, de lichamelijkheid van religie en de ruimtelijkheid van het lichaam. Licht van toon en helder van vorm dansen de gedichten je hoofd binnen, tot je midden in de nacht wakker wordt en denkt: ‘Hoi feest?’
Uit de vele titelloze gedichten koos ik de volgende.
.
Het ergste zal zijn
dat je tegen niemand zeggen kan: weet je nog
.
hoe de naden knapten. Je vest in het stuur
van een tegenligger haakte. Slippers van trappers
glipten en nergens een spatiebalk lag
.
om een pauze in te lassen. Schrik door benen bliksemt
als je naar beneden wordt gestoten,
.
weten waarom je nooit vroeg
hoe fel de kleur tussen wiel en grind valt
.
waar te nemen: dat je kan worden toegedekt,
nog steeds onder de wolken bent,
licht kletst op de grond.
.
De menselijke natuur
Gerrit Bakker
.
Niets is zo fijn als voor je boekenkast te gaan staan en tussen de vele bundels op de boekenplanken een bundel te kiezen die je al lange tijd niet meer hebt ingezien. Helemaal als het een bundel van bijna 50 jaar geleden betreft. In de bloemlezing ‘ Lees eens een gedicht’ uit 1974 heeft samensteller Ton van Deel een keuze gemaakt uit het poëzie-fonds van uitgeverij Querido.
Kees Fens schreef destijds in een recensie in de Volkskrant over deze bloemlezing: “Hij (Ton van Deel) heeft de gedichten gegroepeerd rond makkelijk herkenbare thema’s, de bloemlezing heeft dus een echte opbouw.Maar de gevolgde opzet heeft bovendien dit resultaat: de verzen – ook van moeilijkere dichters- gaan ineens functioneren binnen het dagelijks leven. Poëzie wordt alledaagsere dan u denkt. Dat een bloemlezing dat kan bereiken is een prestatie.”
Alle reden dus om dit boek weer eens te herlezen en tot de conclusie te komen dat Fens gelijk had en dat er in de bundel dichters staan die in de vergetelheid dreigen te raken of dat al zijn.
Een van die dichters is Gerrit Bakker. Bakker (1939-2011) debuteerde in 1963 met de bundel ‘Een koe slaapt ‘s avonds buiten’. Zijn laatste bundel publiceerde hij is 1975 ( ‘Ommekeer’ ) en zijn werk werd in verschillende bloemlezingen opgenomen waaronder in ‘De Nederlandse Poezie van de 19de en 20ste Eeuw in 1000 en enige Gedichten’ van Gerrit Komrij. Uit de bundel ‘De menselijke natuur’ uit 1966 komt het volgende gedicht.
.
De jager mikt met een oog dicht.
Hij ziet het platte land.
Met opgestoken oren
ontspringt het konijn de dans.
Eenoog die zich op de vlakte houdt
hij deert het konijn geen haartje.
De jager scherpt zijn schuttersgave verder
op de stelen van de bloemen in het veld.
Met beide ogen open
maakt hij voor zijn vrouw een krans.
.
Klimaatverbetering
Lévi Weemoedt
.
We leven in moeilijke tijden. Corona, CO2 crisis, klimaatcrisis, biodiversiteitscrisis, kortom er is veel om ons zorgen over te maken. gelukkig zijn er dichters die over serieuze en vaak moeilijke zaken opbeurende gedichten schrijven. Zo’n dichter is Lévi Weemoedt (1948) schrijver van tragi-komische korte verhalen en gedichten.
Zo publiceerde hij in de bundel ‘Gezondheid!’ uit 2019 met als veelzeggende motto “Ideaal: Jong oud worden en gezond doodgaan” het gedicht ‘Klimaatverbetering’ dat ik hier graag deel ter algehele opbeuring van het sentiment.
.
Klimaatverbetering
.
Ik denk dat ik wat karbouwen koop
en achter m’n huis in gereedheid hou.
Want straks, als ik door de sawa’s loop
tussen Assen en Rolde, is de karbouw
als dé buffelaar van de biotoop
onmisbaar voor mijn Rolder rijst
die prijkt op ieders boodschappenlijst.
.
Gedicht ter verkoeling
Weer en wind
.
Nu de spreekwoordelijke mussen van het dak vallen door de hitte van de zomer, dacht ik een gedicht ter verkoeling te plaatsen. Zoekend in mijn dichtbundel kwam ik uiteindelijk bij het gedicht ‘Weer en wind’ van Guillaume van der Graft uit de bundel ‘Gedichten’ uit 1961. Een gedicht met regen, wind en water.
Guillaume van der Graft (1920 – 2010) was een Rotterdamse dichter die een beetje in de vergetelheid dreigt te raken. Willem Barnard zoals zijn echte naam is, was dichter, schrijver en theoloog en vader van dichter Benno Barnard.
.
Weer en wind
.
De regen valt in de grond
als het eerste het beste
woord dat mij invalt,
woord zonder inhoud,
woord zonder mond
en de regen valt in de grond.
.
Hier zit ik in huis en schrijf,
ik zit in een tijdverdrijf,
het ruisen gaat zijn gang
eeuwen en eeuwen lang,
de wind en het water zijn
overal om mij heen,
ik heb alleen dit vege lijf,
ik zit in een huis en schrijf
.
Land in een zee van wind,
een eiland in al dit waaien,
een huidvol stilte,
mensengestalte,
vrouw met kind,
huis, weer en wind.
.
Moeders en roken
Dubbel-gedicht
.
Toen ik in de bundel uit 1999 ‘Familie duurt een mensenleven lang’ De honderd mooiste Nederlandstalige gedichten over vaders, moeders, dochters en zonen, samengesteld en ingeleid door Menno Wigman, het gedicht ‘Moeder’ van Gerrit Achterberg las, deed het me denken aan een gedicht dat ik ooit las van Nannie Kuiper. Na enig zoeken (waar vind je die tussen zovele andere bundels) kwam ik hem tegen. Het betreft hier de bundel ‘Ik heb alleen maar oog voor jou’ een bundel gedichten voor jongeren en volwassenen.
Opvallend genoeg hebben beide gedichten niet 1 maar 2 overeenkomsten. Ze gaan beide over een moeder en beide over roken. Het gedicht ‘Moeder’ van Gerrit Achterberg is genomen uit de bundel ‘Verzamelde gedichten’ uit 1991 en het gedicht ‘wat is ze kwaad’ van Nannie Kuiper is uit 1997.
.
Moeder
.
Ik zat met moeder aan de haard. zij breide
en ik deed niets dan sigaretten roken.
Ze zei; Jongen, je moet niet zoveel roken;
Je moet er vanaf morgen mee uitscheiden.
.
Ik ben het haardvuur nog wat op gaan stoken;
horende hoe het zachtjes in mij schreide,
omdat het niet kon worden uitgesproken,
wat zich vlakbij voor eeuwig wou bevrijden.
.
wat is ze kwaad
.
wat is ze kwaad
mijn moeder
nu ze net
ontdekt heeft
dat ik peuken rook
in bed
.
en in haar handen
ligt mijn nachtrust
tussen al die
stukjes sigaret.
.
De troost van het zegbare
Herman de Coninck
.
Al jaren ben ik een groot bewonderaar van het werk van Herman de Coninck (1944 – 1997). Bijna een half jaar lang plaatste ik elke zondag een gedicht van hem als dichter van de maand, op dit blog. Maar dat is alweer jaren geleden. In mijn boekenkast kwam ik, terwijl ik iets anders zocht, zijn bundel ‘Vingerafdrukken’ tegen uit 1997 en ik merkte dat ik meteen weer werd gegrepen door zijn taal.
Daarom en omdat je nooit teveel van Herman de Coninck kunt lezen, vandaag opnieuw een gedicht op zondag van deze fantastische Vlaamse dichter.
.
*
.
De troost van het zegbare.
-Schatje, is er iets?
-Nee liefje, er is niets.
.
Avond. Zo’n rustige druppelregen.
De avond als pianist.
.
Zo werd er thuis gebeden, vijftig keer
weesgegroet Maria vol van genade.
.
Zo werd er gepreveld, ssst gezegd
tegen de koude oorlog bij de warme kachel.
.
-Schatje, is er iets?
-Nee, liefje.
-Sorry, ik dacht even dat er iets was.
.
Dichters op het Binnenhof
Robert Junius
.
Toen ik de bundel ‘De Haagse Helicon’ Dichters op het Binnenhof onder ogen kreeg moest ik meteen denken aan een bundel die in mijn boekenkast staat en die ik een paar jaar geleden in Vlaanderen kocht over poëten in het parlement https://woutervanheiningen.wordpress.com/2017/06/12/poeten-in-het-parlement/. Toch blijkt het hier om iets anders te gaan. Was de aanleiding in Vlaanderen het 30 jarig bestaan van het Vlaams parlement, bij ‘De Haagse Helicon gaat het om een vorm van ‘gevonden poëzie’ of ready mades.
Robert Junius (1955), degene die de verzen in deze bundel van Binnenhofdichters verzamelde studeerde Nederlands en is zelf dichter. In ministeriële speeches, stenografische Kamer- en commissieverslagen zocht hij naar stukken tekst die als ready made uitingen van troostende lyriek, haiku’s, poesie pure en ironische levenslessen bevatten. Soms liggen deze ready mades een beetje verborgen en elders weer zo voor het grijpen.
De auteur heeft dus teksten uit allerlei verslagen bekeken en daar de leukste, mooiste of vreemdste uit gehaald en in deze zeer vermakelijke bundel gestopt. Wat te denken van deze van Maria Verhoeven:
.
Eenvoud
.
Ik ben een nuchter mens:
ik kan tellen
en ik kan ook luisteren
.
Of deze van Pieter Hofstra:
.
Melding van een ontijdig vertrek naar de Volksrepubliek China
.
Allereerst meld ik dat ik
deze vergadering om halfzes
moet verlaten om mij naar
Hongkong te spoeden.
.
Of deze van voormalig Kamervoorzitter Gerdi Verbeet.
.
Een gevoel van vervreemding
.
Ik heb een sterk gevoel van vervreemding:
waar is de patiënt, waar zijn
de mensen in deze begroting,
de mensen om wie het zou moeten gaan?
Het woord ‘patiënt’staat niet eens
in het trefwoordenregister.
Waarom zitten de patiënten niet aan tafel?
.
Of deze grappige van iemand van wie je het misschien niet meteen verwacht Ad Melkert.
.
Inspiratie te Gouda
.
Ik werd geraakt door mensen die
verantwoordelijkheid nemen.
.
In sportclubs, of zoals in Gouda,
waar ik ben opgegroeid,
de duivenclub.
.
