Categorie archief: Gedichten in vreemde vormen
Visuele gedichten
Freda Kamphuis
.
Bij De Slegte in Antwerpen kwam ik de bundel ‘Titel’ van Freda Kamphuis (1965) tegen en ik werd daar heel vrolijk van. ‘Titel’ uit 2014 is de tweede bundel van Freda Kamphuis die bij uitgeverij Voetnoot verscheen als 20ste deel in de reeks ‘Eigentijdse Poëzie’. De bundel bevat naast een aantal Haiku’s (Een dichtvorm van drie regels van vijf, zeven en vijf lettergrepen, en die traditioneel naar een jaargetijde verwijst) vooral een aantal bijzondere visuele gedichten waar ik vrolijk van werd. In de hedendaagse poëzie is het visuele gedicht, in de traditie van Paul van Ostaijen, steeds minder aanwezig. Alle reden voor mij om hier stil te staan bij de visuele gedichten van Kamphuis.
Freda Kamphuis verweeft poëzie en grafisch ontwerp in haar visuele gedichten op een verrassende manier waarbij ze de zeggingskracht van woord en beeld verkend en onderzoekt. Op haar blog http://freda-s-blog.blogspot.com is, naast de twee voorbeelden die ik hier plaats, nog veel meer over haar werk en haar poëzie te lezen.
.
Dorothy Parker
Girl, Interrupted
.
De film ‘Girl, Interrupted’ uit 1999 is gebaseerd op het verblijf van 18 maanden van schrijfster Susanna Kaysen in een psychiatrische instelling. In deze film van James Mangold speelt Winona Ryder de hoofdrol en is er een bijrol van een nog jonge Angelina Jolie ( waar ze de Oscar, een Golden globe, een Acca award en een Blockbuster Entertainment Award voor beste bijrol voor ontving).
Angelina Jolie speelt het personage van Lisa en in de film spreekt ze een versje uit tijdens het kaarten dat je als instant poëzie zou kunnen zien ( ik dan toch). Het blijkt een gedicht te zijn van dichter Dorothy Parker (1893 – 1967) getiteld ‘Resumé’. Lisa zegt het volgende ( een gedicht over het plegen van zelfmoord):
.
Resumé
.
Dichters in verzet
Myanmar
.
Van Ton Houtman kreeg ik afgelopen woensdagavond een tip over een dichtersgroep in Myanmar, die omwille van hun kunst gevangen waren gezet. Op de website van Amnesty International lees ik zes leden van de satirische dichtgroep ‘Peacock Generation’ celstraffen moeten uitzitten van tussen de anderhalf en tweeënhalf jaar. Ze zijn opgepakt voor een optreden waarin ze kritiek uitten op het Myanmarese leger.
De zes dichters (elders wordt van 5 dichters gesproken namelijk Kay Khine Tun, Zayar Lwin, Paing Pyo Min, Paing Ye Thu en Zaw Lin Htut) werden in april en mei 2019 opgepakt nadat ze Thangyat hadden opgevoerd. Thangyat is een traditionele en gerespecteerde kunstvorm, verwant aan slam poëzie, in Myanmar waarin dichtkunst, komedie en muziek samenkomen. De dichters droegen tijdens hun optreden uniformen en uitten kritiek op het leger. Het is absurd om hun optreden te zien als een gevaar voor het Myanmarese leger. Toch werden de Peacock-leden in oktober en november veroordeeld voor onder meer het aanzetten tot muiterij van soldaten. Ze riskeren nog een extra celstraf van twee jaar voor ‘online laster’ omdat ze een video van hun optreden op Facebook plaatsten. Voor dit laatste ‘vergrijp’ blijkt het zesde lid, Su Yadanar Myint, aangeklaagd te zijn.
Hieronder kun je op een YouTube filmpje bekijken hoe een Thangyat uitvoering eruit ziet en klinkt. De introductie duurt ongeveer 18 seconden gevolgd door een Peacock Generation thangyat-uitvoering, vol ritme en call-and-response zang. Bron: Radio Free Asia
Wil je protesteren tegen deze veroordeling dan kan dat via de website van Amnesty International https://www.amnesty.nl/acties/schrijfactie-myanmar-dichters-achter-de-tralies
.
Vuurgedicht en meer
Villa Empain
.
Afgelopen weekend was ik in Brussel in de Villa Empain van de Boghossian Foundation. In 2010 opende de Boghossianstichting een residentie voor gastkunstenaars in deze Art Deco villa, dat al snel uitgroeide tot een belangrijk onderdeel van haar project. Door kunstenaars van alle achtergronden uit te nodigen om in de Villa Empain te verblijven, biedt de Boghossianstichting een serene context voor kunstenaars uit oost en west, om hun zich te ontwikkelen, terwijl ze zich laten inspireren door een dynamische culturele omgeving.
Naast de prachtige villa (die zeer de moeite waard is om te bekijken) was er ook de tentoonstelling Ekphrasis – het schrift in de kunst. Het beeld en het schrift zijn nauw aan elkaar verwant, complementair, en in zekere mate zelfs onderling verwisselbaar. Ekphrasis – Het schrift in de kunst presenteert werken en teksten van een veertigtal vooraanstaande kunstenaars die sinds de jaren zestig het schrift als middel om het beeld te vervangen of te beschrijven geëxperimenteerd hebben.
Er bestaat een grote traditie van kunstenaars die zich zowel met beeldende kunst als met literatuur, poëzie of politiek bezighouden en voor wie taal een wezenlijk onderdeel van hun oeuvre vormt. De tentoonstelling verkent via hedendaagse kunstenaars de verschillende obstakels en voorliefdes voor het gebruik van taal in kunst.
Omdat ik bijzonder geïnteresseerd in alles wat ik de rafelranden van de poëzie noem, was ik blij verrast door deze tentoonstelling. Zo hing er werk van Shirin Neshat waarover ik in 2013 al schreef https://woutervanheiningen.wordpress.com/2013/06/24/poetische-kunst-of-kunstzinnige-poezie/. Maar ook van andere kunstenaars als Lieven De Boeck met het werk ‘Yellow story’, Jean Boghossian met twee werken zonder titel waarin hij met vuur poëzie heeft gemaakt en Christian Dotremont met het werk ‘Logogrammen: Hendes haar…’.
.
Lieven De Boeck
Jean Boghossian
Christian Dotremont
Crypto gedicht
Gedichtencode
.
‘The Life That I Have’ (ook wel bekend onder de titel ‘Yours’) is een kort gedicht geschreven door Leo Marks en werd gebruikt als een gedichtencode in de Tweede Wereldoorlog. In de oorlog werden beroemde gedichten gebruikt om berichten te coderen. Dit bleek echter onzeker te zijn omdat vijandige crypto-analysten het origineel uit gepubliceerde bronnen konden lokaliseren. Leo Marks ging dit tegen door zijn eigen geschreven creaties te gebruiken.
‘The Life That I Have’ was een origineel gedicht dat tot stand kwam op kerstavond 1943 en werd oorspronkelijk geschreven door Marks ter nagedachtenis aan zijn vriendin Ruth, die net was overleden bij een vliegtuigongeluk in Canada. Op 24 maart 1944 werd het gedicht uitgegeven door Marks aan Violette Szabó, een Franse agent van Special Operations Executive die uiteindelijk werd gevangengenomen, gemarteld en gedood door de nazi’s.
Het werd beroemd door de opname in de film uit 1958 over Szabo, ‘Carve Her Name with Pride’, waar het gedicht de creatie was van Violette’s man Etienne. (Marks stond toe dat het werd gebruikt onder de voorwaarde dat de auteur niet kon worden geïdentificeerd.) In haar biografie Violette Szabó: ‘The Life That I Have’ uit 2002 beweerde auteur Susan Ottaway ten onrechte dat het gedicht eigenlijk was geschreven voor de film uit 1958.
In het Engelse plaatsje Tempsford staat een gedenkzuil (het Tempsford SOE memorial) met het gedicht voor Violette Szabó.
.
Code poem for Violette Szabó
.
The life that I have.
Is all that I have. And
the life that I have. Is
yours. Of the life that
I have. Is yours and
yours and yours. A
sleep I shall have .
A rest I shall have .
Yet death will be
but a pause. For the
peace of my years .
In the log green
grass. Will be yours
and yours and yours.
.
Het gedicht van Marks is ook gebruikt als versiering van een pillendoosje
Concrete poëzie
In Duitsland en Amerika
.
Al eerder schreef ik over vormen van concrete poëzie. Maar wat is concrete poëzie eigenlijk? Volgens Wikipedia is concrete poëzie een moderne poëzievorm waarin gevoelens of gedachten niet op de gewone talige wijze worden uitgedrukt, maar door een bijzondere klank- of grafische vorm te creëren.
Bij een combinatie van poëzie en muziek spreekt men van auditieve of fonetische poëzie en bij een vermenging van tekst en grafiek van visuele poëzie of ook wel poëtische typografie. Lettertype en lettergrootte, de schikking van de woorden op het blad worden drager van de boodschap. Concrete poëzie maakt alleen gebruik van taal- en typografische elementen, terwijl visuele of visieve poëzie (in het Italiaans poesia visiva genoemd) bestaat uit een collage van knipsels, foto’s en taalelementen.
Het mooie van concrete poëzie is dat je er allerlei varianten van kunt maken. Dat je vormen van concrete poëzie (bijvoorbeeld auditieve en visuele poëzie) kunt combineren of dat je kunstvormen kunt combineren met visuele of auditieve poëzie. Ik heb twee voorbeelden van concrete poëzie gevonden die beide voldoen aan de definitie en toch heel erg verschillend zijn.
Zo is er het concrete poëzieproject van de Fichtelnaabtalschule in het Duitse Ebnath en zijn er voorbeelden van een tentoonstelling in het Getty Center in Los Angeles.
.
Tekstboom
Gedichten in vreemde vormen
.
Op de hoek van het Reitdiep en het Starkenborghkanaal in de gemeente Zuidhorn in Groningen is in september 2007 een tekstboom, een beeld in de vorm van een boom, van Regina Verhagen onthuld met daarop een gedicht van Gerrit Krol. Het kunstwerk met de titel ‘Vaarwater’ staat op het kruispunt van beide waterwegen. De tekstboom maakt deel uit van het project ‘Woordenstroom’ (meer info op https://www.provinciegroningen.nl/fileadmin/user_upload/Documenten/Downloads/woordenstroom07.pdf). Woordenstroom is een kunstproject met 12 beelden met poëzie langs de vaarweg van Lemmer naar Delfzijl.
De tekst van Gerrit Krol op de tekstboom luidt:
.
Vaarwater
.
Geen land, maar water
Geen water, maar land
Land dat op water drijft
Vlak land derhalve
Twee kanalen die elkaar snijden
Liggen in hetzelfde vlak
Land waarin gesneden wordt
Water waarin gesneden wordt
Vaarwater
.
Vers op vrijdag
Gedichten op de rug gelezen
.
In 2018 zetten Layla ter Horst en Elise Kriekaard ‘Vers op Vrijdag’op. Toen zij samen voor hun eindexamen zaten en in tegenstelling tot veel van hun medescholieren juist wél van de poëzielessen genoten, besloten ze hier iets mee te doen. Layla schreef ook zelf gedichten en aangemoedigd door haar vriendinnen besloot ze hier wat mee te doen. Ze wilde haar poëzie publiceren. Elise was meer van het beeld en zo werd ‘Vers op Vrijdag’ geboren op Facebook en Instagram https://www.facebook.com/versopvrijdag/ en https://www.instagram.com/versopvrijdag .Elke vrijdag wordt een nieuw gedicht geplaatst en als aandachtstrekker wordt bij elk gedicht een versregel op de blote rug van een persoon geschreven en getoond. Geschreven door Layla en met vaste en vaardige hand op een blote rug gezet door Elise.
Haagse vriendinnen van het van oorsprong Voorburgse poëzie-duo introduceerden ‘Vers op Vrijdag’ op hun school waarna de gedichten van Layla werden toegelaten als eindexamenmateriaal. ,,Ik mag straks een aantal van de gedichten van Layla analyseren”, beaamt Alexandra van Engeland die op het vwo van het Maerlant Lyceum zit in 2018.
.
Een huis in Delft
.
In een huis in Delft
wonen zij nu
Ik heb ze lang niet meer gesproken
Het is er groot, met kleine kamer
.
Waar vroeger ongewilden onderdoken
Een bad op pootjes
Een haard van goud
Op een plek als deze
Wordt men makkelijk samen oud
.
Het tempo van zijn ouder worden
Streef snel dat van haar voorbij
Nu is het huis van haar alleen
.
En als ze haar naar de liefde vragen
Dan vertelt zij over hem
Wanneer zij stof vangt
Tussen antieke meubels
En haar heupen,
waar hij zo van hield,
Vaststaan als cement
Als ze haar dan naar de liefde vragen
Vertelt zij over hem
.
Stofzuigen kan altijd nog
Kijkdoospoëzie
.
De uiterst getalenteerde Meliza de Vries is niet alleen een fijne (bibliotheek) collega en dichter maar ook nog eens een zeer creatief mens. Zo kwam ik pas een aantal foto’s tegen van een kijkdoos die ze gemaakt had met daarin niet alleen een gedicht van haar hand maar ook decoraties door haar gemaakt. Zoals je weet ben ik gek op poëzie op vreemde plekken in in bijzondere vormen dus mag de kijkdoospoëzie natuurlijk niet ontbreken.
.
Stofzuigen kan altijd nog
.
Voordat mijn wereld een kijkdoos wordt
met crêpepapierbomen en velden van pluche
.
herinnert een wattenstaafje mij
aan schildpadden met gekneusde neusgaten
walvissen met teenslippers en schepjes erin.
.
Ik verdwijn onder deksel van vliegerpapier:
citroengele gloed over een luciferdoosje
voorbijgangers pauzeren, weten
.
hoe zij stadseenden moeten voeren
kurkeiken niet moeten vervangen door eucalyptusbomen
.
Ik schilder wanden met rubberroze verf
vind op zolder oma’s jurk voor gordijnen:
bloemenprint verzacht het uitzicht buiten
.
Ik steek een parasolprikker in het luciferdoosje
misschien dat iemand in mij blijft, weet
hoe je ijsblokjes bewaart in een papieren tasje
.
Poëzie op het Alhambra
Gedichten op bijzondere plekken
.
Een aantal jaar geleden was ik in Granada (Spanje) en bezocht daar het Alhambra. Op zichzelf een belevenis want het Alhambra is één van de mooiste voorbeelden van islamitische architectuur in Europa. Wat ik toen niet wist was dat de vele inscripties en kalligrafieën op en in het gebouw poëzie bevatten van de grote islamitische dichters uit die periode.
Eeuwenlang hebben onderzoekers de teksten die op de geometrische tegels en het fijn gesneden metselwerk van het Alhambra bestudeerd. Onder deze teksten zijn heel wat verzen van veel geprezen islamitische dichters als Ibn al-Khatib en Ibn Zamrak. De verzen zijn 500 jaar geleden aangebracht in opdracht van de veroveraars van de Nazrid-dynastie, die het koninkrijk van Al Andalus regeerden van 1238 tot 1492. En hoewel de katholieke vorsten Ferdinand en Isabella na 1492 alles wat met de islam te maken had meedogenloos verwijderde uit Spanje, waren ze in ieder geval nieuwsgierig naar de erfenis van hun overwonnen vijand, of onder de indruk van de unieke schoonheid van het Alhambra. Zo nieuwsgierig dat ze gespecialiseerde vertalers vroegen de inscripties te bestuderen.
Sommige poëzie beschrijft de plaats waar ze is aangebracht, zoals de Hal van de Twee Zusters, die een tuin voorstelt waarover Ibn Zamrak schreef:
Bovendien kennen we geen andere tuin
aangenamer in zijn frisheid, meer geurig in zijn omgeving,
of zoeter in het verzamelen van zijn vruchten …
Of op het plafond dat de hemel vertegenwoordigt:
De handen van de Plejaden zullen de nacht doorbrengen
Gods bescherming in hun voordeel oproepen en ze zullen ontwaken voor
het zachte geblazen van de bries. Hierin bevindt zich een koepel
die door zijn hoogte verloren gaat uit het zicht …
.
Tot het begin van deze eeuw werd slechts een fractie van de verzen en teksten ontcijferd en vertaald maar met moderne technologie, waaronder digitale camera’s en een 3D laser scanner, worden deze nu in kaart gebracht en kan men beginnen met de interpretatie van de verzen en teksten en ook waar op of in het gebouw deze zich bevinden. Tot nu toe is ongeveer 65% van de teksten en verzen in kaart gebracht (sinds 2002). Een van de redenen is volgens onderzoeksleider Juan Castilla dat de makers van de inscripties een ingewikkeld cursief schrift gebruikten dat moeilijk te lezen is. Kalligrafie, zo sierlijk mogelijk schrijven, was een belangrijke kunstvorm in een cultuur waarin het verboden was mensen af te beelden.
.
